ایام انتخابات با شروع دوره زمانی که در آن نامزدهای انتخاباتی اجازه تبلیغ پیدا می‌کنند؛ یکی از پرکارترین روزهای چاپخانه‌ها را رقم می‌زند.
هرچند امسال با توجه به شرایط اقتصادی نامناسبی که صنعت چاپ کشور، همپا با دیگر بخش‌های کشور به‌ویژه در حوزه فرهنگ به آن مبتلا شده، شاید آنقدرها هم نتوان به تاثیرگذاری جدی چاپ اقلام انتخاباتی در شرایط اقتصادی چاپخانه‌ها امید بست. با این همه انتظار می‌رود از آن‌جا که تبلیغات جزو جدایی‌ناپذیر انتخابات است، رویداد مهمی مانند دهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی و انتخابات مجلس خبرگان، همچون یک داروی تقویتی برای مدتی به صنعت چاپ کمک کند زیرا تبلیغات تایید صلاحیت‌شدگان از میان ۱۲هزار و ۱۲۳ نامزد ورود به مجلس شورای اسلامی و نزدیک به ۹۰۰ نامزد انتخابات خبرگان، حجم سفارش‌های چاپخانه‌های دولتی و خصوصی را افزایش می‌دهد و شور و حالی که در سطح شهرها دیده می‌شود، از دلِ همین چاپخانه‌ها بیرون می‌آید.
تیراژ و طیف گسترده اقلام تبلیغاتی نامزدها
بخش زیادی از اقلام تبلیغاتی نامزدهای تایید صلاحیت شده را پوسترها، بروشورها و بنرهای چاپی دربرمی‌گیرد که تنوع ظاهری و اندازه‌ای وسیع دارند. پوستر ۵۰×۳۵ عمودی، پوستر ۵۰×۵/۱۷ عمودی و افقی، بروشورهای زندگینامه و تبیین برنامه‌ها در قطع ۵۱×۱۴ و دیگر کارهای تبلیغی متنوع که در ابعاد مختلف۲آ، ۳آ، ۴آ و ۵ آ چاپ می‌شوند، بخشی از تبلیغات نامزدهای انتخاباتی به‌شمار می‌آیند. البته سایز و اندازه مجاز برای تبلیغات قبل از هر انتخابات از طرف اداره اماکن و اداره امور چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام می‌شود و اقلام تبلیغاتی به‌طور عموم در قطع ۵۰×۳۰ و ۷۰×۵۰ چاپ و توزیع می‌شوند. برهمین اساس، ۶۵ تا ۷۰ درصد هزینه‌های تبلیغاتی نامزدها سهم تهیه کارهای چاپی می‌شود که از سوی ستادهای تبلیغاتی نامزدها در سطح شهر توزیع یا نصب می‌شوند.
در کمترین آمار، چاپ هر سری کار تبلیغاتی به شمارگانِ ۱۰۰۰ نسخه و در بیشترین تیراژ به ۵۰۰۰ می‌رسد که به‌طور معمول در چندین نوبت تجدید می‌شوند یا به‌دلیل حفظ تنوع در کارهای تبلیغاتی نامزد یادشده به شکل پراکنده در تیراژهای مختلف زیر چاپ می‌روند. تیراژهای نهایی و مجموع تمام کارهای تبلیغاتی چاپ شده هم از ۱۰۰۰ تا ۵ میلیون برای نامزدهای مختلف و براساس میزان ارتباطات، اسپانسر، بودجه و.... متغیر است. با کنار هم قرار دادن این اعداد و ارقام از آمار کارهای تبلیغاتی در کنار عرفِ تعرفه‌های چاپ که براساس دورِ ماشین (تیراژ ۵ هزارتایی) و با توجه به سایز، تیراژ و تعداد رنگ (تک رنگ، ۲ رنگ یا ۴ رنگ) محاسبه می‌شود، هر بار چاپ کارهایی در سایز ۵۰×۳۵ با دور چاپ معمول ۲۵۰ هزار تومان، کارهای سایز ۷۰×۵۰ با دور چاپ معمول ۳۵۰ هزار تومان و کارهایی در سایز ۱۰۰×۷۰ با دور چاپ معمول، ۷۰۰ هزار تومان هزینه دارد. برای بالاتر از ۵ هزار دور نیز دوباره همین هزینه تکرار می‌شود. البته‌گاه سفارش‌ها در قالب چند سایز کوچک داخل یک کاغذ یا مقوای سایز بزرگ زیر چاپ می‌روند که تعداد دور ماشین‌ها کاهش پیدا کند و هزینه متعادل می‌شود. در نهایت با یک حساب و کتابِ سرانگشتی، سفارش و چاپ کارهای چاپی نامزدهای اصلی و به‌نام انتخابات هر بار حدود ۱ تا ۲ میلیون تومان هزینه برمی‌دارد.
این مسئله را نیز باید در نظر داشت که در شرایط همزمانی انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان و آن‌هم با این حجم از متقاضی و نامزد، عمر مفید یک پوستر حداکثر ۲ روز است چراکه تبلیغات؛ روی تبلیغات نصب می‌شود و سرعت پوشش ستادهای انتخاباتی نامزدها باید بسیار بالا باشد، پس به‌طور احتمالی در امسال، این اعداد و ارقام بالاتر هم می‌رود.
سهم صنعت چاپ
با این شرایط باید دید سهم اقتصاد بهم ریخته صنعت چاپ از این بریز و بپاش‌های انتخاباتی چقدر خواهد بود و انتخابات چه اندازه می‌تواند رونقی به صنعت چاپ داده و خون تازه‌ای در رگ‌های چاپخانه‌ها تزریق کند؟
جلال ذکایی (مدیر پیشین اداره چاپ و نشر وزارت ارشاد) درباره میزان تاثیرگذاری انتخابات در جان گرفتن صنعت چاپ می‌گوید: چاپخانه‌ها هیچ محدودیتی برای قبول سفارش بروشور، پوستر و... نامزدهای انتخاباتی ندارند و به‌طور معمول ظرفیت‌های کمی و کیفی در انجام کارهای تبلیغاتی به‌وسیله یک چاپخانه در نظر قرار می‌گیرد. اقلام تبلیغاتی و انتخاباتی برای سمت‌های مختلف کمی متفاوت هستند و بیشتر هم از طریق ستادهای انتخاباتی نامزدها، پیگیری و سفارش‌ها نهایی می‌شوند. به‌عنوان نمونه در انتخابات ریاست‌جمهوری تمرکز بیشتر در چاپخانه‌های تهران دیده می‌شود اما در انتخابات مجلس شورای اسلامی و به‌ویژه شوراها توزیع سفارش‌ها گسترده است و به شهرستان‌ها هم کشیده می‌شود اما در بخشِ آورده و گردشِ اقتصادی؛ چاپ کارهای تبلیغاتی چندان تاثیری در صنعت چاپ ندارد و بیشتر شبیه یک مُسَکِن عمل می‌کند تا درمانِ قطعی، چراکه فقط یک موج است و درنهایت یک ماه دوام دارد. حال آنکه در بیداری صنعت چاپ مواردی می‌توانند تاثیرگذار باشند که زود فروکش نکرده و دامنه‌دار باشند. درواقع زمان انتخابات برای چاپخانه‌ها؛ اضافه کردن شیفت شب و اضافه‌کاری درپی دارد اما آورده مالی آنقدرها نیست که برای این صنعت، جدی به حساب آید. بهمن پورمند (عضو هیات‌مدیره اتحادیه چاپخانه‌داران) هم در این‌باره اضافه می‌کند: بیشتر چاپخانه‌های دولتی و نیمه دولتی در چاپ تبلیغات نامزدهای انتخاباتی نقش دارند. در واقع گروه‌ها و جریانات سیاسی براساس ارتباط خود با چاپخانه‌های دولتی و نیمه‌دولتی سفارش تبلیغات خود را ارائه می‌دهند. گاهی هم به هر ترتیبی؛ فلان چاپخانه سفارش می‌شود یا به نوعی اسپانسر یک نامزد ویژه معرفی می‌شود. به‌طور نمونه در دوره قبلی انتخابات ریاست‌جمهوری بیشتر تمرکز روی کارهای تبلیغی تصویری تلویزیون بود.
در کنار توضیحات اهالی صنعت چاپ؛ توجه به این مسئله که برخی از نمایندگان مجلس؛ خود دارای چاپخانه هستند یا عده دیگر به نحوی از طریق روابط حزبی و سیاسی با چاپخانه‌هایی مراوده دارند، شاید بهترین پاسخگویی درباره تاثیر فضای انتخاباتی بر گردش مالی چاپخانه‌ها باشد.
باید و نبایدهای چاپ تبلیغات نامزدها
همان‌طور که اشاره شد، سایز و اندازه مجاز برای تبلیغات قبل از هر انتخابات از طرف اداره اماکن و اداره امور چاپ و نشر وزارت ارشاد اعلام می‌شود. در ابلاغ رسمی دستورالعمل‌های اداری؛ چاپ کارهای تبلیغاتی مربوط به انتخابات بعد از احراز صلاحیت‌ها از سوی شورای نگهبان آغاز می‌شود و هر واحد چاپی که بخواهد برای نامزدهای انتخابات مجلس شورای اسلامی و نیز انتخابات مجلس خبرگان، پوسترهای تبلیغاتی و مواردی از این دست چاپ کند، باید نام واحد صنفی خود و همچنین تیراژ پوسترهایش را به مراجع ذی‌صلاح اعلام کند. چاپخانه‌های فعال در امر تبلیغات انتخاباتی نیز قبل از انجام هرگونه سفارش چاپی برای نامزدها باید مجوز وزارت کشور را رویت و پس از چاپ، از هر نمونه یک نسخه را با ذکر تیراژ به اتحادیه چاپخانه‌داران ارسال کنند. از سویی دیگر چاپِ اوراق و اقلام تبلیغاتی در چاپخانه‌ها به شرطی مجاز است که ستاد تبلیغات انتخاباتی نامزد درخواست کتبی و رسمی خود را به چاپخانه اعلام کند و نشانی دقیق چاپخانه و تاریخ چاپ هم در اوراق تبلیغاتی درج شود.
شعارنویسی انتخاباتی روی کاغذهای خارجی!
موضوع بسیار مهم دیگری که به‌طور حتم در تحلیل بازدهی سفارش تبلیغات چاپ بر اقتصاد چاپ باید درنظر گرفته شود، میزان کاغذهای مورد استفاده در این کالاهای تبلیغی است. گویا در سال‌های گذشته انتخابات (به‌ویژه انتخابات ریاست‌جمهوری)؛ هر نامزدی سهمیه کاغذ رایگانی در اختیار داشت که به‌دلیل افزایش تصاعدی قیمت کاغذ این مسئله امروز منتفی شده است. بیشتر کاغذهای مورد استفاده در چاپ اقلام تبلیغاتی نامزدها؛ کاغذ تحریر ۷۰ گرمی، کاغذ گلاسه و... است. به گفته ذکایی ۱۰۰درصد کاغذهای مورد استفاده در تبلیغات نامزدهای انتخاباتی که شامل کاغذهای معمولی، گلاسه و تحریر می‌شود- با این توجیه که کار تبلیغاتی آن هم در سطح انتخابات باید با کیفیت مطلوب ارائه شود تا تاثیرگذار باشد- خارجی و وارداتی هستند. او یادآور می‌شود: یکی از توصیه‌های ما این بود که به‌جای اصرار بر بالا بردن تعرفه کاغذ وارداتی، نامزدهای انتخاباتی از کاغذهای داخلی برای کارهای تبلیغاتی خود استفاده کنند. اصولا اینکه در پایان سال و آن هم نزدیک به انتخابات افزایش تعرفه داشته باشیم، خود موجب شوک و بهم‌ریختگی در بازار خواهد بود. پورمند هم به تولید نشدن کاغذهای گلاسه در کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: کاغذ گلاسه در ایران تولید نمی‌شود و مقوا هم یک کارخانه اترک است که شیتِ پشت طوسی تولید می‌کند. به همین دلایل به طور تقریبی تمام کارهای تبلیغاتی انتخابات با کاغذ وارداتی زیر چاپ می‌رود.
آنچه که تبلیغات انتخابی برای صنعت چاپ می‌آورد
با این تفاسیر؛ تکاپوی تبلیغاتی انتخابات اسفند گرچه به چاپخانه‌ها هم کشیده می‌شود و میزان سفارش کارهای چاپی آنها را بالا می‌برد اما به‌دلیل شرایط اقتصادی حاکم بر این صنعت و باتوجه به استفاده از مواد اولیه خارجی و... این حجم کاری مضاعف آنچنان آورده مالی هم برای صنعت چاپ کشور ندارد. با همین بازدهی اندک هم سهم چاپخانه‌های خصوصی و مستقل مبلغ زیادی نیست. در شرایطی که مدام صحبت از افزایش تعرفه کاغذ وارداتی با ادعای حمایت از کاغذ داخلی می‌شود، کاغذ تولید داخل؛ هیچ سهمی در چاپ تبلیغات انتخاباتی ندارد.
علی نعیمی - اقتصاد هنر / صمت