اين روزها پا به هر رستوران يا تريايي كه بگذاري، در كنار فهرست بلند بالاي قيمت انواع نوشيدني و خوردني، نرخي هم هست كه شامل سهم صندلي ميشود! شوخي نميكنم، حالا بگذريم كه اسمش را «حق سرويس» گذاشتهاند، اما به واقع پولي است كه شما براي نشستن تان در رستوران، تريا، چايخانه، قهوهخانه، كافي شاپ يا هرجايي كه ميشود خورد و نوشيد، به صاحب مجموعه پرداخت ميكنيد. حالا وقتي جاي نشستن هم ته جيب را درمي آورد، حكايت ملانصرالدين ميشود كه «كافه چي مايه دود كباب از او ستاند و نه لقمهاي او را خوراند.»
هر چند ايرانيان در مقايسه با مردمان كشورهاي خاورميانه (غير از تركيه) علاقه بيشتري براي صرف غذا يا نوشيدني در رستورانها و سلف سرويسها دارند، اما اين عمل ميان ايرانيان نمودي از يك شيوه زندگي نيست. براي نمونه در فرانسه، صرف ناهار در بيرون از منزل، يك سنت رايج و تاريخي است، به گونهاي كه حتي در دوران اشغال اين كشور توسط آلمان نازي، فرانسويان، ناهار خود را همچنان در رستورانها صرف ميكردند. ايجاد رستورانهاي مدرن، به سبك غربي در ايران، به آغاز دوران پهلوي اول برمي گردد، هر چند در دوران پاياني عهد قاجار، رستوران گراند هتل، محلي براي ضيافتهاي اعياني بود، اما به طور گسترده، رفتن به رستوران همزمان با شكل گيري دولت مدرن در كشور همه گير شد. پيش از آن البته در ايران، چايخانههاي سنتي در هر راسته بازاري وجود داشت كه هم چاي و هم ناهار را با هم تهيه و طبخ ميكرد. طي سالهاي اخير، شيوه زندگي ايرانيان تغييرات محسوسي كرده است و همپا با اين تغييرات، عادات غذايي جامعه ايراني هم دستخوش تغيير شده است. اين روزها ديگر، صرف ناهار يا شام در رستورانها و فست فودها، بخشي جدا نشدني از زندگي ايرانيان (به ويژه شهرنشينان) را شامل ميشود. با اين همه، هنوز هم ميزان پولي كه ايرانيان، براي رفتن به رستوران يا كافي شاپ صرف ميكنند، در قياس با كشورهايي كه اين عمل سنت رايج آنهاست، تفاوت فاحشي دارد.
خاصه خرجي در رستوران
بررسيهاي بانك مركزي نشان ميدهد 77 ميليون ايراني سال گذشته بيش از 40 هزار ميليارد تومان براي خوردن غذا و خوراكيهاي آماده در رستورانها هزينه كردهاند. اين عدد برابر با 11 ميليارد دلار در سال ميشود. بنابراين هر ايراني در سال معادل 520 هزار تومان بابت صرف غذا در رستوران يا تهيه غذاهاي آماده هزينه ميكند. ميانگين ماهانه هزينه رستوران يك خانوار چهار نفري حدود 200 هزار تومان، به نسبت جمعيت 77 ميليون نفري كشور ميشود. تبديل 200 هزار تومان به نرخ دلار، عددي برابر با 60 دلار است. اين در حالي است كه فقط يك نفر فرانسوي بابت صرف غذا در رستوران ماهانه 60 دلار هزينه ميكند. اين عدد درباره هزينه صرف غذا در رستوران، كافي شاپ يا تهيه غذاهاي آماده براي يك آمريكايي بيش از 120 دلار در ماه برآورد ميشود. در يك مقايسه آماري، هر ايراني با متوسط ماهانه 15 دلار چهار برابر كمتر از يك فرد فرانسوي و هشت برابر كمتر از يك آمريكايي، براي صرف غذا در رستوران هزينه ميكند.
غذايي با طعم سرگيجه
هزينه غذاي يك خانوار چهارنفره در ايران حدود ٩00 هزار تومان تمام ميشود. بر اساس جدول منتشر شده از سوي معاونت رفاهي وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي هزينه مورد نياز براي تامين ٢١00 كيلو كالري در حدود ٢4٧ هزار تومان براي هر نفر در ماه ميشود. اين رقم بر اساس متوسط قيمت اعلامي از سوي بانك مركزي و در نظر گرفتن قيمتهاي سطح شهر برآورد شده است، از اين رو امكان كاهش اين رقم در صورت خريد از ميادين ميوه و ترهبار شهرداري تا حدود ٢١٨ هزار تومان براي هر نفر امكانپذير است. با توجه به اين ميزان از هزینهكرد يك خانوار چهار نفره، براي تهيه مواد خوراكي، ميتوان نتيجه گرفت كه اغلب خانوادههاي ايراني با دستمزدي معادل یک ميليون تومان، كمترين امكان را براي صرف غذا در يك رستوران طي يك ماه خواهند داشت. بنابر يك پژوهش ميداني، قيمت هر پرس غذاي آماده در مناطق مختلف تهران، قيمتي بين چهار تا 10 هزار تومان دارد. در رده غذاهاي آماده، قيمت هر وعده پيتزا هم بين 10 تا 30 هزار تومان ميشود. اما اگر اهل غذاهاي سنتي ايراني باشيد، صرف هر وعده غذا در يك رستوران با طراحي و امكانات سنتي، براي هر نفر مبلغي معادل 35 تا 50 هزار تومان خرج دربر دارد كه با اين معيار، خرج ناهار يك خانواده چهار نفره در يك رستوران سنتي، معادل 200 هزار تومان ميشود. البته اگر اين فهرست غذايي در رستورانهاي توريستي و مناطق گردشگري صرف شود، با حدود 25 درصد افزايش نرخ هم همراه خواهد بود. براي نمونه، يك پرس چلوکباب كه در مناطق مركزي تهران قيمتي معادل 30 هزار تومان دارد، در رستورانهاي منطقه دربند به حدود 55 هزار تومان هم بالغ ميشود. در اين ميان اگر شما هوس كرده باشيد تا ناهار خود را در مكاني مثل «رستوران گردان برج ميلاد» صرف كنيد، بايد براي يك وعده غذا در اين مكان مبلغي حدود 170 تا 200 هزار تومان هزينه كنيد. به ديگر معنا، هزينه صرف يك وعده ناهار در رستوران برج ميلاد براي يك خانواده چهار نفره حدود 800 هزار تومان ميشود.
آش نخورده و دهان سوخته
وقتي كه قرار باشد بابت آنچه ميخوريد، پول بپردازيد، آنچنان سختتان نميشود تا اينكه متوجه شويد، 10 درصد از پولي را كه به صاحب رستوران پرداختهايد، فقط براي اين بوده است كه در رستوران ايشان به خوردن غذايي مشغول بودهايد. اين پول گزافه را براي «حق سرويس» از شما گرفتهاند، بدون آنكه چنين تعريفي اساسا قابل توجيه باشد. يعني آيا آشپز براي طبخ غذاي سفارشي شما، مزدش را گرفته است؟ يا اينكه مستخدم رستوران، كه سيني غذايتان را آورده، انتظار داشته تا دستمزدش را از شما دريافت كند؟ و اگر اساسا كاركنان يك رستوران قرار باشد از شما حقوق بگيرند، پس كاركردنشان در رستوران فرد ديگري كه به آنها حقوق نميدهد، چه معنايي دارد؟ و اگر صاحب رستوران مدعي است كه حقوق كاركنانش را ميدهد، پس دريافت حق سرويس از مشتري ديگر چه معنايي ميتواند داشته باشد؟ در حالي كه قيمت مواد مصرفي براي هر نوع غذا مشخص است. اگر هزينه طبخ را به آن بيفزاييم و درصد سود رستوراندار را هم حساب كنيم، با احتساب هزينههايي چون 9 درصد ارزش افزوده و بنا بر كيفيت غذا و محيط رستوران، در نهايت قيمت تمام شده غذا به دست ميآيد و اينها همه يعني يك پرس چلوكباب ديگر نبايد بيشتر از 40 هزار تومان خرج بردارد. جالب اينكه در بسياري از رستوران ها، نه تنها قيمت يك پرس چلوكباب از اين مبلغ بيشتر هم هست، بلكه تقريبا غالب رستورانها بنا بر يك سنت نانوشته و البته به دور از انصاف، 10 درصد هم با عنوان حق سرويس از مشتري طلب ميكنند كه گويا خلاف قانون هم هست.
كملطفي رستورانداران
كم لطفيهاي برخي از رستوران داران تا آنجا بالا گرفت که بالاخره، صداي شكايت رئيس اتحاديه صنف خودشان را هم درآورد. علي اصغر ميرابراهيمي رئيس اتحاديه دارندگان رستوران و سلف سرويس در این باره گفته است: «برخي از رستورانها كم لطفي كرده و از مشتريان حق سرويس دريافت ميكنند كه اين كار صحيح نيست و نبايد اينگونه باشد.» اين گلايه البته چاشني انذار هم داشت. او تاكيد كرده است كه: «دريافت حق سرويس از مشتريان كه توسط برخي رستورانها انجام ميشود، خلاف و غيرقانوني است.» رئيس اتحاديه دارندگان رستوران براي اينكه، حساب خرج وبرج رستورانروها مشخص شود، فرمول محاسبه قيمت غذاها در رستورانها را نيز اعلام كرده و گفته است: «60 تا 70 درصد قيمت غذا را نوع مواد مورد استفاده در آن تعيين ميكند كه براساس نوع كيفيت مواد مورداستفاده درغذاها قيمتگذاري انجام ميشود.» او همچنين به تهيه جدولي اشاره كرده كه در آن قيمت انواع خوراكيها و نوشيدنيها تعيين شده است. به گفته میرابراهیمی: «رستورانها و سلف سرويسها براساس نوع جدولي كه تعيين كردهايم قيمتگذاري خود را انجام ميدهند و بعد از تعيين قيمت غذا 20 درصد سود حاصله خود را منظور كرده و قيمت نهايي غذا تعيين ميشود.» با وجود سخنان ميرابراهيمي، هنوز بسياري از رستورانها دریافت 10 درصد حق سرويس را حق خود ميدانند. گويا نيازي هم نيست كه توضيح بدهند!
* حسین حلاج - آرمان