وزارت نیرو منحل شود؟

آغاز تشکیل وزارت آب و برق (که بعدها به وزارت نیرو تغییر نام و وظیفه پیدا کرد) از اولین نظام نامه موسسه برق تهران مصوب بیست و پنجم مهر ماه 1315 که به منظور برق رسانی به منازل و معابر شهر تهران تاسیس شده بود؛ و قانون اجازه تاسیس بنگاه آبیاری مصوب بیست و نه اردیبهشت سال 1322 که وظیفه اش توسعه و اصلاح امور آبیاری کشور بود؛ به وجود آمد.

به گزارش صدای اقتصاد، در پیش نویسی که دولت از برنامه ششم توسعه منتشر کرده است، بندی وجود دارد که موجب آن سازمان مدیریت پیشنهاد داده تا وزارت نیرو منحل شود. در این پیش‌نویس اینطور آمده است: به‌منظور ایجاد هماهنگی، انسجام بخشی و ارتقای بهره‌وری انرژی و نیز مدیریت جامع، هماهنگ و نظام‌مند منابع حیاتی (از قبیل هوا، آب، خاک و تنوع زیستی) مبتنی بر توان و پایداری زیست‌بوم به‌ویژه با افزایش ظرفیت‌ها و توانمندی‌های حقوقی و ساختاری مناسب همراه با رویکرد مشارکت مردمی، تا پایان سال اول برنامه، «وزارت انرژی» از محل تفکیک مأموریت‌ها، وظایف و مؤسسات و شرکت‌های مرتبط با بخش انرژی از وزارت نیرو و همچنین ادغام با وزارت نفت و «سازمان حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی و آب» از محل تجمیع مأموریت‌های امور آب به‌همراه سازمان‌ها و شرکتهای وابسته از وزارت نیرو، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری از وزارت جهاد کشاورزی و سازمان محیط زیست، با تجمیع تمامی منابع، امکانات و اختیارات موجود تشکیل و زیر نظر رئیس جمهور اداره می‌شود.

البته تا اینجای کار، مسئولان وزارت نیرو و کارشناسان این پیشنهاد را مورد انتقاد قرار داده اند و اعلام کرده اند اقدامی کارشناسی شده نیست. تا جایی که حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو، در حاشیه مراسم جشنواره پژوهش و فناوری وزارت نیرو گفت: ما مخالف انحلال و یا ادغام وزارت نیرو هستیم و باید این مساله به‌طور کامل از افرادی که این طرح را مطرح کرده‌اند پرسیده شود. با این حال، وزارت نیرو، راه طولانی را طی کرده است تا به موقعیت کنونی رسیده، به همین دلیل اعلام انحلال در قالب یک برنامه توسعه ای، به عقیده کارشناسان درست نیست.

وزارت نیرو در ابتدا

آغاز تشکیل وزارت آب و برق (که بعدها به وزارت نیرو تغییر نام و وظیفه پیدا کرد) از اولین نظام نامه موسسه برق تهران مصوب بیست و پنجم مهر ماه 1315 که به منظور برق رسانی به منازل و معابر شهر تهران تاسیس شده بود؛ و قانون اجازه تاسیس بنگاه آبیاری مصوب بیست و نه اردیبهشت سال 1322 که وظیفه اش توسعه و اصلاح امور آبیاری کشور بود؛ به وجود آمد.

آن طور که سایت وزارت نیرو در تاریخچه این وزارت نوشته است: «وضعیت‌ ساختار اداری‌ دولت‌ پس‌ از مشروطه‌ تا سال 1342 که‌ وزارت‌ آب‌ و برق‌ تأسیس‌شد، همیشه‌ به گونه‌ای‌ بوده‌ که‌ ضرورت‌ تمرکز مربوط به‌ امور آب‌ و برق و انرژی‌ در یک‌ مجموعه‌ منسجم ‌احساس‌ می‌شد. ‌به وجود آمدن تاسیسات سدهای مخزنی در نقاط مختلف کشور (لار، لتیان، درودزن، زرینه رود، و...) قانون اجرای انتقال برق ازطریق خطوط هوایی (2/3/1339) و وجود  چندین‌ دستگاه‌ که‌ متکفل‌ مسئله‌ آب رسانی و برق رسانی ‌بوده‌اند نیز هیچگاه ‌راهگشای‌ حل‌ معضلات‌ جامعه‌ نبوده‌ است‌. بنابراین، دیدگاه های‌ جدیدی‌ که‌ دخالت‌ مؤثرتر دولت در امور زیربنایی در بخش های آب، برق و انرژی را ضروری می دانست؛ همچنان‌ سبب‌ بوجود آمدن‌ طیف‌ وسیعی‌ از دستگاههای‌ اجرایی‌ موازی و مشترک‌ گردید که‌ به‌ نحوی‌ به‌ مسئله‌ تامین برق وآب (آشامیدنی،کشاورزی و سایر مصارف) مشغول بودند. اما مشکل اساسی این بود که این دستگاه ها از نظام و انسجام و هماهنگی خاصی برخوردار نبودند. به همین دلیل این معضل دولتمردان را برآن داشت تا با تاسیس یک سازمان که بتواند وظایف ارایه خدمات آب و برق را درسراسر کشور برعهده بگیرد؛ موافقت کنند و همین تفکر در نهایت منجر به‌تأسیس‌ «وزارت‌ آب‌ و برق»‌ شد.

لایحه قانون تاسیس وزارت آب و برق مصوب بیست وششم اسفند 1342 در واقع نقطه پایانی به تمامی سرگردان هایی بود که هم مصرف کنندگان آب و برق داشتند و هم شرکت هایی که دراین زمینه فعالیت می کردند.

طبق مصوبه ای که منجر به تاسیس وزات آب و برق شد، یکسری وظایف هم برای این وزارت خانه تعریف شد. وظایفی از جمله، الف- نظارت بر منابع آب کشور و اجرای طرح های تامین آب و انتقال آنها به مراکز مصرف. ب- نظارت بر نحوه جاری شدن فاضلاب شهرها و واحد های صنعتی. ج- اجرای طرح های انتقال و توزیع برق درقالب ایجاد شرکت های برق منطقه ای و نظارت بر نحوه استفاده از برق.

در نهایت اینکه این وزارت خانه از سازمان آب تهران، بنگاه برق تهران، بنگاه مستقل آبیاری، اداره کل لوله کشی آب تهران، آب و برق خوزستان، آب و برق کرج و اداره حفاظت از تاسیسات سدهای لار و لتیان و یا سایر سازمان های دولتی که برای احداث و بهره برداری از سدها و منابع آب وبرق کشور به وجود آمده بودند؛ تشکیل شد. به این ترتیب، به قول خود وزارت نیروهایی ها، به این وسیله هم مصرف کنندگان آب و برق و هم شرکت ها و سازمان های متولی این دو صنعت صاحب یک وزارت خانه با شرح وظایف مشخص شدند.

طی سال های مختل، وزارت آب و برق رشد پیدا کرد و توسعه یافت. با تصویب قانون ایجاد «سازمان برق ایران» (مصوب 19/ 4 / 1346) وزارت آب و برق موظف به تشکیل شرکت های برق منطقه ای جهت اجرای طرح های برق رسانی به سراسر کشور شد. همچنین با تصویب قانون تاسیس «شرکت های بهره برداری از اراضی زیر سدها» در سراسر کشور در تاریخ 30/2/1347 وظایف وزارت آب و برق روز به روز کامل تر و مشخص تر می شد. البته پس از ایجاد «سازمان انرژی اتمی ایران»،  قرارشد وظیفه مطالعه و به کار گیری سایر انرژی های تجدیدپذیر به وزارت آب و برق داده شود و به همین دلیل مقدمات تشکیل وزارت نیرو برای انجام کلیه امور مربوط به آب وبرق و انرژی های تجدیدپذیر به وجود آمد.

در ادامه البته دیگه وزارت آب و برق، تغییر نام داد و قانون تاسیس «وزارت نیرو» در بیست و هشتم بهمن 1353 به تصویب رسید که هدف آن حداکثر استفاده از منابع انرژی و آب کشور و همچنین تهیه و تامین انرژی و آب برای انواع مصارف عمومی شهروندان عنوان شد. وظایف اساسی این وزارت خانه جدید، نوع گسترده و همه جانبه ای از وظایف وزارت آب و برق پیشین بود.

به این ترتیب با تاسیس وزارت نیرو تمامی اختیارات وزارت آب و برق به وزارت نیرو منتقل شد و حتی بر اساس ماده 9 این قانون سازمان انرژی اتمی ایران از سازمان های زیرمجموعه وزارت نیرو محسوب شد و در اصلاح ماده 1 قانون وزارت نیرو در بیستم اردیبهشت 1357 ، احداث، تکمیل و بهره برداری از نیروگاه های اتمی نیز از وظایف اصلی وزارت نیرو تلقی شد. براساس ماده 8 این قانون شرکت ملی نفت ایران هم موظف شد که برنامه های تولید، پالایش و توزیع نفت و گاز را دراختیار وزارت نیرو قرار دهد. هرچند پس از پیروزی انقلاب اسلامی و توجه به توسعه و ضرورت استفاده گسترده از انرژی اتمی، «سازمان انرژی اتمی» مستقل و از وزارت نیرو منفک شد.

درادامه تکمیل وظایف وزارت نیرو در بیست ونهم تیرماه 1354 قانون تشکیل «شرکت های تامین و توزیع آب و تاسیسات آب وفاضلاب شهرها» به تصویب رسید. بر اساس این قانون ایجاد شبکه های جمع آوری و دفع فاضلاب نیز با همکاری شهرداری ها یا بخش خصوصی برعهده وزارت نیرو گذاشته شد.

بعد انقلاب اوضاع کمی فرق کرد و وظایف این وزارت خانه هم تغییر پیدا کرد. به این ترتیب بعد از سال 57 و تشکیل «شواری انقلاب جمهوری اسلامی ایران»، با تصویب لایحه قانونی راجع به تغییرات وظایف وزارت نیرو مصوب بیست و یکم تیرماه 1359 بخشی از وظایف وزارت نیرو به سایرسازمانها یا وزارت خانه ها منتقل شد. براساس این لایحه تامین و توزیع آب آشامیدنی شهرها به استانداری و شهرداری ها منتقل شد. ادارات آبیاری و تشکیلات مربوط به آنها نیز به وزارت کشاورزی و عمران روستایی واگذار شد. بدین ترتیب یک بار دیگر وظایف وزارت نیرو دست خوش تغییر وتحول شد.

چند سال بعد، با تصویب قانون توزیع عادلانه آب درتاریخ شانزدهم اسفند 1361حدود و اختیارات یکی از اساسی ترین وظایف وزارت نیرو که همواره با چالش عمومی روبرو بود، تعیین و مشخص شد. این قانون در پنج فصل و52 ماده و27 تبصره، وضعیت چگونگی حفاظت و بهره برداری از منابع آب و حتی فاضلاب را تشریح و هدفمند کرد. درهمین راستا هم قانون تشکیل کمیته بزرگ سدهای بزرگ و کمیته ملی آبیاری و زهکشی با هدف تسهیل عضویت در کمیسیون های بین المللی و انجام مطالعات علمی در این زمینه در سوم تیرماه 1366 به تصویب رسید.

بعد از جنگ، باز هم وزارت نیرو دچار تغییر شد. وضعیت بهداشت محیط شهرها و الزام و ضرورت جمع آوری، انتقال و ساماندهی فاضلاب و تاسیسات آب رسانی شهرها و واحدهای صنعتی، مقدمات تصویب قوانینی را دراین زمینه به وجود آورد. برهمین اساس قانون تشکیل «شرکت های آب وفاضلاب» درتاریخ چهارم اسفند 1369 تصویب و ابلاغ شد. براساس این قانون ایجاد وبهره برداری از شبکه های توزیع آب شهری وجمع آوری وانتقال وتصفیه فاضلاب شهرها برعهده شرکت های مستقلی با عنوان شرکت های آب وفاضلاب استانی که زیر نظر وزارت نیرو انجام وظیفه می کنند؛ گذاشته شد.البته  بخشی از امورات عمرانی مربوط آبرسانی روستاها و جمع آوری و دفع فاضلاب های روستایی هنوز تا این تاریخ در اختیار وزارت نیرو قرار نگرفته بود و کماکان برعهده وزارت جهاد سازندگی بود. اما به منظور یکپارچه سازی وظایف و واگذاری کلیه خدمات آب و برق به مردم ایران، بنا به تصویب هیئت وزیران در مردادماه 1381 وظایف آب و فاضلاب های روستایی نیز به وزارت نیرو واگذار شد. همچنین برق رسانی به روستاها نیز برعهده وزارت نیرو گذاشته شد.

به این وسیله کلیه وظایف تامین وآبرسانی به شهرها و روستاها، ایجاد شبکه ها وتصفیه خانه های فاضلاب شهری و روستایی و تامین وتوزیع برق به شهرها و روستاها، ومطالعه واستفاده از انرژی های تجدید پذیر ازجمله اساسی ترین وظایف وزارت نیرو است که هم اکنون در حال انجام است.

به این ترتیب، با توجه به شرح وظایفی که این وزارت خانه طی سالیان طولانی بدست آورده و با آن وفق پیدا کرده است، از نظر کارشناسان، انحلال آن حداقل احتیاج به کار کارشناسی و بررسی بیشتری دارد.