نفت از آب ارزان‌تر شد

قیمت نفت در بازارهای جهانی سقوطی قابل توجه را از سر گذرانده است تا پس از مدت ها از محدوده 44 دلار به سطح 37 دلار رسیده باشد. هر بشکه نفت برنت دریای شمال در حالی به زیر 38 دلار در هر بشکه رسیده است که بهای آن از قیمت آب نیز ارزان تر شده است.

هر بشکه نفت معادل 159 لیتر است که با این حساب هر لیتر نفت خام معادل 23 سنت قیمت دارد. با محاسبه قیمت هر دلار 3500 تومان، بهای ریالی هر لیتر نفت خام 830 تومان می شود. این در حالی است که هر بطری آب معدنی در ایران یک هزار و 500 تا 2 هزار تومان قیمت دارد. قیمت نفت ایران در ماه گذشته میلادی حدود 38 دلار در هر بشکه محاسبه شده است که با این حساب نفت ایران از یک بطری آب در کشور ارزان تر است.

رکورد کاهش قیمت

سقوط قیمت نفت در هفته گذشته تا جایی ادامه پیدا کرد که رکورد کمترین قیمت طی 7 سال گذشته شکسته شد و طلای سیاه در نزدیکی نازل‌ترین قیمت طی 11 سال اخیر قرار گرفت.هر بشکه نفت برنت دریای شمال در معاملات روز جمعه با یک دلار و 80 سنت معادل 4.5 درصد کاهش برای اولین بار از دسامبر 2008 تاکنون به کمتر از 38 دلار یعنی 37 دلار و 93 سنت سقوط کرد. طی هفته گذشته طلای سیاه 12 درصد از ارزش خود را از دست داد. نفت برنت در برخی از ساعات معاملات روز جمعه تا 37 دلار و 36 سنت نیز پایین آمد که تقریبا فقط یک دلار بالاتر از قیمت 36 دلار و 20 سنتی آن در دوران بحران مالی جهانی است. اگر در هفته‌های آینده بهای نفت برنت به پایین‌تر از این سطح سقوط کند، در واقع به پایین‌ترین قیمت از اواسط 2004 تاکنون خواهد رسید. زمانی که نفت با قیمت 34 دلار در هر بشکه معامله می‌شد.

دور جدید افول قیمت نفت پس از نشست اوپک آغاز شد. وقتی اوپکی ها نتوانستند به تصمیمی برای کاهش سقف تولید برسند، این پیام به بازار مخابره شد که ازدیاد عرضه نسبت به تقاضا ادامه خواهد داشت. از طرفی بازار نفت در انتظار افزایش عرضه نفت از سوی ایران با لغو تحریم‌ها است.ماجرای کاهش قیمت نفت از تیرماه سال 93 آغاز شد. زمانی که برخی کشورها با عربستان هم نظر شدند و تصمیم گرفتند موضعی انفعالی در برابر ورود نفت شیل به بازار بگیرند. تحلیل‌ها آن زمان حکایت از آغاز جنگ نفتی عربستان علیه ایران و روسیه داشت. اما این ماجرا دنباله دار شد و همه کشورهای نفتی از جمله عربستان را با چالش مواجه ساخت.

پایگاه خبری «تریدعربین» در گزارشی اعلام کرد که قیمت فعلی نفت، اقتصاد عربستان را به وخیم ترین حالت در ۱۵ سال اخیر کشانده؛ ضمن اینکه ذخایر ارزی این کشور به کمترین میزان در ۳ سال اخیر رسیده است.  بر این اساس کاهش ذخایر ارزی، بدهی و کسری بودجه عربستان می‌تواند معادل ۱۴۰ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را در برگیرد.

دلایل افول قیمت

طبق گزارش رویترز، پس از اینکه آژانس بین المللی انرژی هشدار داد که فزونی عرضه جهانی نفت در سال آینده می تواند بدتر شود، قیمت نفت سقوط آزاد کرد. اوپک در ماه نوامبر روزانه 31 میلیون و 700 هزار بشکه نفت تولید کرد. این رقم بالاتر از هر ماه دیگری از اواخر سال 2008 تاکنون محسوب می‌شود. موسسه کپیتال اکونومیک در لندن اعلام کرد: بازگشت نفت برنت به کمتر از 40 دلار یک نشانه مشخص مبنی بر شکست اوپک برای توافق بر سر یک رقم در خصوص میزان تولید است.برآوردها نشان می دهد، آب و هوای معتدل پیش از زمستان و بازارهای بورس کاهشی آمریکا بر کاهش قیمت ها افزود. تاجران نفت و تحلیلگران با این کاهش قیمت نفت حیران و مبهوت شده اند. پیتر دونوان دلال نفتی در نیویورک در این باره گفت: «خیلی دشوار است تا دلیلی برای افزایش قیمت بیابید. گزارش کاهشی آژانس بین المللی انرژی فشار بیشتری بر فروش در این بازار آرام وارد کرده است.» بانک هایی نظیر گلدمن ساچز معتقدند که قیمت نفت تا 20 دلار نیز می تواند سقوط کند، اگر ظرفیت ذخیره سازی نفت مازاد پایان یابد. کارشناسان اقتصادی بر این باور هستند که تصمیم اخیر اوپک می تواند تا مدت ها سایه ابهام بر سر قیمت جهانی نفت داشته باشد.  بر همین اساس «مکسیم اورشکین» معاون وزیر اقتصاد و دارایی روسیه گفت: مقامات روسی آینده قیمت جهانی نفت را تا ۷ سال آینده بین ۴۰ تا ۶۰ دلار در هر بشکه می بینند. 

قیمت نفت ایران و اوپک

گزارش ماهانه اوپک نشان می دهد که قیمت نفت خام سنگین ایران در ماه نوامبر آبان با 5.63 دلار کاهش نسبت به ماه اکتبر (مهر) به 38 دلار و 92 سنت در هر بشکه رسید.  نفت سنگین ایران طی ماه گذشته نسبت به ماه قبل از آن بیشترین کاهش قیمت را در بین نفت کشورهای اوپک تجربه کرده است. نفت ایران در یازدهمین ماه سال میلادی به عنوان پنجمین نفت ارزان در بین 12 نفت موجود در سبد نفتی اوپک قرار گرفت. میانگین قیمت نفت خام سنگین ایران در بازه زمانی ژانویه تا نوامبر سال ٢٠١٥ میلادی 50.39 دلار در هر بشکه است، در حالی که میانگین آن در سال ٢٠١٤، 99.49 دلار در هر بشکه بود. میانگین قیمت سبد نفتی اوپک در ماه نوامبر با 4.52 دلار کاهش نسبت به میانگین 45.02 دلاری ماه اکتبر، به 40.50 دلار در هر بشکه رسید. بر پایه تازه ترین برآورد ماهانه اوپک، میانگین نفت خام برنت دریای شمال در ماه نوامبر با 4.26 دلار کاهش نسبت به ماه اکتبر به 44.30 دلار در هر بشکه رسید. قیمت نفت برنت در ماه اکتبر 48.56 دلار در هر بشکه بود.

میانگین نفت خام وست تگزاس اینترمدیت آمریکا با 3.59 دلار کاهش نسبت به ماه اکتبر به 42.67 دلار در ماه نوامبر رسید.بر پایه گزارش منابع ثانویه در دوره مورد بررسی، تولید نفت همه اعضای اوپک به جز لیبی، نیجریه و عربستان با افزایش روبرو بوده است.نیجریه و عربستان سعودی در ماه نوامبر بیشترین کاهش تولید را در میان کشورهای عضو اوپک داشته اند، تولید روزانه نفت خام این دو کشور عضو اوپک به ترتیب با ٢٥ هزار و ٢٠٠ بشکه و ٢٤ هزار و ٧٠٠ بشکه، کاهش روبرو بوده است.

تولید نفت خام اوپک بدون احتساب تولید نفت خام عراق، در ماه نوامبر به طور میانگین روزانه ٢٧ میلیون و ٣٨٨ هزار بشکه بوده است که در مقایسه با ماه اکتبر ١٧ هزار و ٥٠٠ بشکه افزایش داشت.عربستان سعودی در گزارش مستقیم خود به دبیرخانه اوپک آورده است که تولید نفت این کشور در ماه نوامبر به ١٠ میلیون و ١٨٦ هزار بشکه در روز رسید که این رقم در مقایسه با ماه اکتبر، روزانه ٨٩ هزار و ٩٠٠ بشکه کاهش نشان می دهد.بنا بر گزارش منابع ثانویه اوپک، تولید نفت خام عراق در ماه نوامبر با افزایش روزانه ٢٤٧ هزار و ٥٠٠ بشکه نسبت به ماه اکتبر، به روزانه چهار میلیون و ٣٠٧ هزار بشکه رسیده است، در حالی گزارش مستقیم این کشور به دبیرخانه اوپک از تولید روزانه ای معادل سه میلیون و ٧٤٧ هزار بشکه حکایت دارد که در مقایسه با ماه اکتبر، روزانه ٨٨ هزار بشکه بیشتر شده است.

گزارش منابع ثانویه اوپک مدعی است که تولید نفت خام ایران در ماه نوامبر در سطح ماه اکتبر یعنی دو میلیون و ٨٧٦ هزار بشکه ثابت ماند. این در حالی است که گزارش مستقیم وزارت نفت ایران به دبیرخانه اوپک از افزایش روزانه ٣٠ هزار بشکه ای تولید نفت خام این کشور در ماه نوامبر و رسیدن آن به مجموع روزانه سه میلیون و ٣١٠ هزار بشکه حکایت می کند.بنا بر گزارش منابع ثانویه اوپک، تولید نفت خام لیبی در ماه نوامبر با کاهش روزانه ٢٠ هزار و ٩٠٠ بشکه به روزانه ٤٠٥ هزار بشکه رسیده است.

آشفتگی بازار نفت

بلومبرگ در تحلیلی به قلم خاویر بلاس، آشفتگی کنونی بازار نفت اوپک را با آشفتگی آن در دهه 1990 مقایسه کرد و آن ها را شبیه هم دانست.

بلومبرگ اعلام کرد، اوپک برای ماموریت اصلی که به خاطر آن تاسیس شده است تلاش نمی کند و اداره بازار نفت را رها کرده است. این امر، کاهش قیمت نفت برنت به کمترین سطح خود در هفت سال گذشته را در پی داشته است.

چندین حادثه مشابه میان وضعیت فعلی اوپک و وضعیت آن در سال های 1997 تا 1999، که این گروه کنترل بازار را از دست داد و قیمت نفت به کمتر از 10 دلار در هر بشکه رسید، وجود دارد.در حالی که سرمایه گذاران ممکن است ندانند که آیا بازارها این بار هم از روند مشابهی نظیر آن زمان تبعیت می کنند یا نه، مهم است به یاد آوریم که اوپک از بحران دهه 1990 بیرون آمد و افزایش قیمت ها تا تقریبا 150 دلار در هر بشکه را تجربه کرد. اگر حوادث مشابه باشند، بازارها می توانند به طور اجباری از روند مشابهی تبعیت کنند.

نزدیک دو دهه پیش، ونزوئلا یک جهش رشد داشت که تولید نفت آن را از 2.2 میلیون بشکه در روز در سال 1992 به 3.5 میلیون بشکه در روز در 6 سال بعد رساند.

عربستان سعودی با افزایش تولید و عرضه نفت به بازارها، به این امر واکنش نشان داد. از اوایل سال جاری میلادی نیز عربستان سعودی باز هم افزایش تولید را پیشه کرده و با رکورد 10.6 میلیون بشکه در روز، نفت تولید می کند. این در حالی است که ایران نیز قصد دارد سال میلادی آینده پس از لغو تحریم ها، تولید خود را یک میلیون بشکه در روز افزایش دهد.همزمان با افزایش تولید اوپک در سال 1997، آسیا دچار رکود اقتصادی شد. کاهش ارزش «بات»، واحد پولی تایلند در ژوئیه آن سال موجب آغاز بحران مالی شد که اندونزی، مالزی، فیلیپین سنگاپور و تایلند را دچار رکود اقتصادی کرد.

براساس آمار صندوق بین المللی پول (IMF)، تولید ناخالص داخلی این گروه که پیش از این رکود به طور متوسط 7.5 درصد بود، در سال 1998 به میزان 8.3 درصد کاهش پیدا کرد و اقتصاد گروه کوچک شد. هم اکنون آسیا دچار رکود نشده است، اما چین کمترین رشد خود در 25 سال اخیر را تجربه می کند.پیش از سال 1997، درست همزمان با شروع بحران اقتصادی در آسیا که قیمت های نفت را به 10 دلار در هر بشکه کاهش داد، اوپک در نشستی در پایتخت اندونزی تصمیم گرفت سهمیه تولید این سازمان را افزایش دهد.

وزیران نفت کهنه کار اوپک هنوز هم اشاره می کنند که «شبح جاکارتا» بر تصمیم ها آنها سایه انداخته است. اندونزی پس از آنکه در سال 2009 از اوپک جدا شد، اکنون دوباره به این گروه پیوسته است.کاهش قیمت نفت در سال های 1997 تا 1999 با پدیده ال نینو هم زمان شد که با گرم شدن سطح اقیانوس ها در منطقه استوایی اقیانوس آرام و گرم تر از معمول کردن نیمکره شمالی، مانع افزایش تقاضا برای سوخت گرمایشی شد.

براساس اعلام سازمان هواشناسی استرالیا (the Bureau of Meteorology of Australia)، پدیده ال نینو در سال 2015 به لحاظ حوادث ثبت شده، قابل مقایسه با این پدیده در سال های 1997 تا 1999 است. موجودی نفت گرمایشی در آمریکا و شمال اروپا بالاست و امکان دارد موجب کاهش تقاضای نفت خام شود.همانگونه که تقریبا دو دهه پیش اتفاق افتاد، النعیمی وزیر نفت عربستان سعودی و بیژن زنگنه وزیر نفت ایران در نشست وین در تاریخ چهارم دسامبر (13 آذر) مقابل هم ایستادند. هر دو یک تاریخ طولانی در کار کردن با یکدیگر برای برطرف کردن وضعیت مازاد عرضه نفت در بازارها دارند، اما به نظر می رسد این بار اختلاف ها بیشتر است.