رودنكو در كتابي كه در سال 1953 در روسيه منتشر كرد به مناسبت اكتشافات قديمي ترين فرش دستباف ايراني نوشته است:«از فرش مذكور و پارچههايي كه در پازيريك كشف شده، تاريخ بافت قرن پنجم و يا اوايل قرن چهارم پيش از ميلاد تشخيص داده میشود.» روند توليد فرش دستباف در ايران را میتوان تا اواخر دوره ساسانی هم پي گرفت. مهمترين فرشي كه از اين دوران به دست آمده است «فرش آناتولي» نام دارد. اما اوج قالي كلاسيك ايراني را كه از آن با رنسانس قالي ايران ياد میشود زمان سلاطين صفوي به ويژه زمان حاكميت شاه طهماسب اول و شاه عباس كردهاند. تبريز، اصفهان، كاشان، مشهد، كرمان، جوشقان، يزد و استرآباد از جمله مراكز فرشبافي در اين دوره بودند. پيش از پايان قرن شانزدهم فرشهاي ايراني با آن طرح و نقش دلبرانه، وارد اروپا شدند. فرنگيان قرن هجدهم، فرشهای ايراني را«باغهای آتلانتيس» میناميدند.
قرن نوزدهم زماني بود كه قاليهاي ايراني، بهويژه فرشهاي نفيس ناحيه تبريز به اروپا راه يافتند. در زمان قاجار شركتهاي انگليسي آمريكايي و آلماني (1883 م) بهطور نامحدود اقدام به تاسيس كارگاههايي در تبريز، سلطان آباد (اراك) و كرمان كردند تا حاصل دسترنج هنرمندان ايراني را بهطور انحصاري به بازارهای حريص اروپا و آمريكا گسيل دهند. روند تجارت فرش تا دوران پهلوي، با مشاركت آمريكا و اروپا تقريبا به همين روال ادامه پيدا كرد. در اين دوره دستگاه فرش ماشيني نيز وارد ايران شد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي «مركز ملي فرش ايران» با هدف معرفي جايگاه ارزشمند فرش دستباف ايران، حمايت از بافندگان و دستاندركاران فرش و توسعه صادرات اين محصول پايه گذاري شد.
صادرات فرهنگ به ديار فرنگ
فرش ايراني «مينياتور» عشق و فرهنگ است. حكايت مردمان كوچ رو و بافندگان عاشق را در سينه دارد و به همين دليل، طي سالياني كه برخانههای اعيان و فرنگيان حكمراني میكرد، دل را به تعظيم وامي داشت. چين و شكن فرشهای ايراني چنان با تاروپود عشق عجين شده بود كه بافته هيچ كشوري ياراي دلبري نداشت. آلمان، فرانسه، ايتاليا، سويس، سوئد، بريتانيا كشورهاي اسكانديناوي، روسيه، آمريكا، كشورهاي حاشيه خليج فارس و هفتاد كشور ديگر، مقصد گلبوتههای ابريشمي ايراني بودند.
فرشي كه از عرش به فرش رسيد!
سودآوري ارزي از محل صادرات فرش طي دهه 50 تا اواسط دهه 80 سهم عمدهای را در ميان درآمدهاي ارزي كشور به خود اختصاص داده بود. بافندگان ايراني در سال 50 به 52 كشور جهان فرش صادر میكردند. ارزش وزني صادرات فرش ايران در آن سال 12850514 كيلوگرم و ارزش ارزي آن 5747825285 ريال بود. در سال 1383 صادرات فرش ايران به 83 كشور انجام میگرفت. آن سال 20470721 كيلوگرم فرش صادر و 4359969467553 ريال ارز به كشور وارد شد. با روي كار آمدن دولت نهم، سهم ايران از بازار جهاني فرش بهطور هولناكي كاهش يافت، به گونهای كه در پايان دولت احمدي نژاد، كشورهايي كه مشتري فرش ايران بودند به 32 كشور و ميزان صادرات فرش ايران به 5950000 كيلوگرم كاهش پيدا كرد. در دولت نهم، سياستهای حمايتي از فرش (هم صنعتي و هم دستباف) تعديل گرديد. در اين دوره هشت ساله، بسياري از قاليبافان دست از بافت قالي شسته و به كارهاي ديگري مشغول شدند. بازار فرش دستباف كاشان و كرمان، به ركود دچار شد. اين ميان، هجوم دلالان به بازار فرش هم، زخمي بود بر پيكر مجروح فرش. سوداگران در اين بازار، هرجا كه توانستند ارزان خريدند و گران فروختند. آنجا هم كه تيغشان نبريد، خرده در خامه كردند و فرشهای دستباف بدلي بافتند. وقتي كه پاي اين فرشهای بدلي به بازار فرنگ باز شد، نخستين زخم كاري به اعتبار بافندگان ايراني زده شد. تجار اروپايي به فرش ايراني بياعتماد شدند نتيجه آن شد كه سهم صادرات فرش هر روز كمتراز پيش میشد. حالا رقبايي هم شاخ و شانه میكشيدند.
قافيه را به رقبا باختيم
شايد سوداگران بودند كه تخم لق فرشبافي را توي دهان رقبا شكستند. چين، سنگاپور، نپال، تركيه و پاكستان، عرصه را كه مهيا ديدند صندلي را از زير پاي فرش ايراني كشيدند. پاكستان پيش از اين 10درصد سهم صادرات فرش دنيا را در اختيار داشت، اما اكنون سهمش از بازار فرش جهان به 5/24درصد رسيده است. هند با 24درصد، نپال با 7/10درصد، چين 10درصد و تركيه 2/6درصد از ديگر رقباي ايران به شمار ميروند. سهم ايران كه قبلا بيش از 30درصد در بازارهای جهان بود، رو به كاهش گذاشته است. براي اين شكست میتوان دلايل چندي را برشمرد. مهمترين آنها قطعا، عدم توجه دولت به بافندگان فرش دستباف است. دولتهاي نهم و دهم، با وجود برخورداری از منابع عظيم درآمد نفت، به فكر ايجاد زمينههای زيرساختي بودند. در عرصه فرش دستباف هم، دولت احمدينژاد به رغم شعارهایش، اقدامي براي ايجاد تعاونيهای توليدي انجام نداد. در این دوره، بيمه كارگاههای بافندگي به فرجام نرسيد. در كنار آن، حتي به مقابله با قاچاق گسترده فرش ايراني هم پرداخته نشد. مضاف بر آن، در شرايطي كه، رقباي ايران، از ظرايف و امكانات موثر در اصالت فرش ايراني محروم بودند، صادرات گسترده پشم خام به آن كشورها انجام میگرفت. در آن دوران، تاخير در پرداخت يارانههاي صادراتي و عدم تناسب يارانهها با ارزش گذاري گمركي نيز باعث بيرغبتي صادركنندگان شده بود. مجموع اين عوامل باعث شد تا فرش ايران جايگاه صادراتي خود در سطح دنيا را از دست بدهد و بعد از 3000 سال زخمه زدن بر تار و پود قالي، دستههای خسته و دلهای شكسته حاصل قاليباف ايراني باشد.
دارهاي خاموش
سالهای رونق فرشبافي در ايران، دو مزيت عمده و ناب داشت كه اين روزها كمتر پيدا میشود. اول رسم قاليبافي بود كه در خانه قاليبافان به ارث نزد دختران و پسران بافنده میماند و نقش نگارهها و نقش خواني ها، چونان اسطورهها سينه به سينه منتقل میشد. خانوادههای قاليباف، طبق يك سنت مقبول، قاليباف و قاليبافزاده و قاليباف پرور بودند. خانه قاليبافان هم كارگاه بود و هم آموزشگاه. بعد كه پاي مدرنيزه به خانهها باز شد و دولت متولي امر آموزش مردم گرديد، غفلت عمدهای در عرصه شغلهای سنتي رخ داد. نتيجه اين تغافل، نابودي بخش اعظمي از مشاغل سنتي در كشور بود. نظام آموزشي كه عالي شد، بسياري از فرزندان قاليبافان در پي ادامه تحصيل از شغل و هنر اجدادي فاصله گرفتند. از سوي ديگر، ازدواج هر دختريٰ به معناي ترك كار يك قاليباف بود كه هرگز هم جايگزين نشد. آيا دولت مقصر بزرگ نيست؟ اگر طي اين سال ها، مراكز فني و حرفهای به آموزش بافندگي بها میدادند و اين فن و هنر متعالي را قدر میدانستند، الان كشور انبوهي نيروي تحصيلكرده و بافندههای زبر دست داشت.
حق گرفتني است
رئيس مركز ملي فرش ايران با اشاره به افزايش ۱۴درصدي صادرات فرش در سال 93 نسبت به سال گذشته گفته است: «صادرات فرش دستباف در سال ۹۳ از مرز ۳۲۰ ميليون دلار گذشته و ما سعي میكنيم اين روند در سال 94 رشدي فزاينده هم داشته باشد.» برپايي نمايشگاه فرش دستباف براي معرفي فرش ايراني به بازارهای جهاني، تسهيل در امر صادرات فرش، حمايت از بافندگان، پرداخت تسهيلات به كارگاههاي فرشبافي، فراهم آوردن زمينهها براي بيمه بافندگان و حمايت از بافندگان به عنوان هنرمندان از مهمترين اقداماتي است كه براي بازگرداندن فرش ايران به جايگاه رفيع و در خورش در شرف انجام است. در همين حال معاون وزارت امور خارجه در گفتوگو با حميد كارگر، رئیس مركز ملي فرش ايران از آمادگي براي تلاش در تسهيل و حمايت از صادرات فرش دستباف ايران خبر داده است.
فرش بهعرش میرسد؟
کد خبر : ۱۷۰۴۲ | سه شنبه، ۱۹ آبان ۱۳۹۴ - ۰۸:۱۲:۰۱ | ۲۴۶۰ بازدید |
رودنكو در كتابي كه در سال 1953 در روسيه منتشر كرد به مناسبت اكتشافات قديمي ترين فرش دستباف ايراني نوشته است:«از فرش مذكور و ...