با تاسیس کارخانه ایران خودرو در سال1341 اولین گام برای ورود ایران به بازارهای جهانی خودرو برداشته شد.هرچند تا سالها این کارخانه تنها به عنوان مونتاژ کننده قطعات تولید شده در اروپا شناخته می شد.در سال 1346با امضای قرارداد میان این کارخانه و شرکت تالبوت انگلستان دروازه ی جدیدی به روی صنعت ایران گشوده شد تا با حرکتی رو به جلو در جهت تامین نیازهای داخلی فرصت رقابت را با خودروهای خارجی به ویژه آمریکایی که ان روزها مورد توجه مصرف کننده ایرانی قرار داشت بگشاید.پیکان که نتیجه ی بسته شدن آن قرارداد نام داشت در سال 1346 با ظرفیت شصت هزار دستگاه در سال متولد شد.
خودرویی که در انگلستان هیلمن نامیده می شد نقطه عطفی در صنعت نوپای ایران به شمار می رفت.ایران خودرو که ارام آرام رشد می کرد و با شعار دولت وقت که هر ایرانی یک پیکان بود تلاش می کرد با تکیه بر دانش روز جهان بازاری در کشورهای دیگر برای خود دست و پا کند تولید پیکان را در مدل های گوناگون مانند جوانان.دولوکس.استیشن و کار. ادامه داد البته بعدها تنوع محصولات این شرکت بسیار افزایش یافت و به تولید انواع خودروهای سواری و وانت نیز پرداخت. پس از ان که راه برای ورود تولیدکننده های داخلی باز شد شاهد تاسیس کارخانه سایپا در سال چهل و شش بودیم کارخانه ای که به نام سهامی تولید اتوموبیل سیتروئن ایران شناخته می شد و تا پیش از انقلاب مالکان ان دو برادر فرانسوی به نام های آلفرد آبسه و آنتوان آبسه بودیم.درآغاز این کارخانه به صورت دستی و بدون بهره گیری از تجهیزات مدرن وانت اکا و ژیان را تولید می کرد که ژیان هم در ایران و هم در کشورهای همسایه خریدارن زیادی برای خود دست و پا کرده بود.
کارخانه سومی که پا به میدان گذاشت جنرال موتورز ایران بود که امروزه همگان آن را به نام پارس خودرو می شناسند.کارخانه ای که چند سال زودتر از سایپا و ایران خودرو ثبت شد اما تا مدتی به عنوان یک شرکت بازرگانی وارد کننده جیپ به کشور فعالیت می کرد.از تولیدات این شرکت می توان به کادیلاک .جیپ.شورولت نوا.بیوک.امبولانس چروکی.آریا و شاهین اشاره کرد.پس از انقلاب و با اجرای دولتی شدن صنعت این سه کارخانه نیز مشمول این قانون شده و به دست دولت سپرده شدند.سیاستی که هدفش بازگرداندن ثروت به جامعه بود اما در عمل روند رو به رشدی را که از سالهای پیش آغاز شده بود متوقف کرد.در سالهای بعد تولید کارخانه های خودروسازی به دلایل گوناگون از جمله کمبود نقدی به شدت کاهش یافت و همین موضوع مدیران این کارخانه ها را به فکر واداشت تا چاره ای بیندیشند و صنعت خودرو کشور را از حالت نیمه تعطیل درآورند.اما چیزی در آن دوران هیچ توجهی به ان نشد بحث کیفیت خودرو های تولید بود زیرا مدیران تمام هم و غم خود را روی بحث کمیت گذاشته بودند و می خواستند با شتاب هر چه بیشتر میزان تولید را بالا ببرند بدون اینکه بدانند تولیدی که کیفیت دران لحاظ نشده باشد بی گمان دوام نخواهد داشت.
هرچند در سالهای اخیر خودروسازها تلاش کردند با اعمال نفوذ و افزایش تعرفه واردات کالای بی کیفیت خود را بفروش برسانند.در سال 1364 بود که کارخانه تالبوت با پژوی فرانسه ادغام شد و در عمل دست تولیدکننده داخلی بسته شد و این وضعیت تا جایی ادامه یافت که تولید کارخانه ای مانند ایران خودرو که در سال 1363 بیش از هفتاد هزار دستگاه بود به کمتر از سه هزار دستگاه در سال 1368 رسید.تصمیمی که دران زمان گرفته شد خرید دستگاههای دست دوم شرکت تالبوت بود تا ایران خودرو توان تولید گذشته خود را به دست اورد.یادآوری این نکته خالی از لطف نیست که کارخانه های دیگر نیز در عمل تفاوت چندانی با ایران خودرو نداشتند و به دلیل تحریم وسیاست هایی که مبنی برآن داد و ستد با خارج را محدود می کرد دچار افت شدیدی شده بودند.پس از پایان جنگ و آغاز دوره سازندگی برخلاف سیاست های ابلاغی که برپایه ان قرار شرکت های ایرانی با افزایش کیفیت کالاهای خود بازارهای داخلی و خارجی را در دست گرفته و کشور را به سوی برون رفت از رکود پیش ببرند اما مقاومت بی سابقه ای از سوی خودروسازها صورت گرفت که تمایلی به این موضوع نداشتند.با نزدیک شدن به دهه ی هفتاد و بازشدن صحنه ی سیاسی و اجتماعی کشور کم کم واردات خودروهای خارجی افزایش یافت و شاهد تردد آن ها در خیابان ها بودیم.خودروهایی که به صورت سنتی سالها بود مشتریان خود را در کشور داشتند.
مانند بی ام دبلیو.بنز .فولکس که برخلاف خودروسازان داخلی تعامل مناسبی با خریدارن خود در سراسر جهان داشتند و هدف خود را رضایت مشتری قرار داده بودند.اما متاسفانه به دلایل گمرکی و نگاه بدبینانه ای که به خارج وجود داشت در درون مرزها کمتر کسی فرصت می یافت این خودروها را خریداری کند چون با قیمت های نجومی به فروش می رفت.این اوضاع ادامه داشت تا اینکه در سالهای پایانی دهه هفتاد خودروهای ژاپنی و کره ای که مانند همه ی بخش های صنعت این دو کشور بیشتر به با کیفیت بودن اهمیت می دهند وارد ایران شدند.خودروهایی که بسیار کم مصرف بودند و در عین حال هزینه ی تعمیر و نگهداری انها در برابر دیگرخودروهای خودروسازان جهان ارزانتر و به بسیار به صرفه بود.خودروهایی مانند ماکسیما که به سفارش کشور آمریکا تولید شد اما در بازارهای آسیاسی هوادار بیشتری پیدا کرد که نمونه ان را پس از گذشت سالها می توانیم در کشور خودمان ببینیم.
اما با تمام این دگرگونی ها بازهم همه ی مردم در کشور توان خرید این خودروها نداشتند و از سر ناچاری تن به خرید خودروهای داخلی می دادند.خودروهایی که از لحاظ کیفی هیچ فرقی با خودروهای چینی نداشتند.نکته ی مهمی که نباید ان را فراموش کرد و از دلایل اصلی شکست خوردوسازی در ایران به شمار می اید قطعه سازی بی کیفیت در ایران است.شرکت های قطعه سازی داخلی که مانند هم صنفشان در بخش خودروسازی هیچ گاه زیر بار بی کیفیت بودن تولیدات خود نرفتند هم چنان با دل بستن به مواد اولیه بی کیفیت دست به تولید می زنند.در چند سال اخیر به ویژه پس از ورود گسترده خودروهای خارجی و تمایل مردم به خرید از کارخانه های معتبر جهانی نگاه مردم به صنعت خودرو بسیار دگرگون شده و مصرف کننده به حقوق خود اگاه شده است.شاید تنها بخشی که خودروسازان داخلی می توانند با شرکت های خارجی رقابت کنند در بحث قیمت خودروها باشد که دلیل بالا بودن قیمت خودروهای خارجی در ایران را نیز می توان به دلیل افزایش بهای ارز دانست.خدمات پس از فروش بسیار نا مناسب طولانی بودن زمان تحویل خودرو که خودروسازان داخلی در این زمینه هیچ رقیبی در جهان ندارند و خودروهایی که از هنگام تولید با ایرادهای فنی بسیار تحویل مشتری شده و هیچ گونه پاسخ گویی نیز از طرف خودروساز نیز وجود ندارد.
هم اکنون که کشور وارد دوره ای از رکود شده است و کارخانه های سازنده ی داخلی با کاهش فروش و لبریز شدن انبارها از خودرو رو به رو شده اند شاید بهترین زمان است که یک بار برای همیشه مسئولین به این فکر کنند که چرا باگذشت پنجاه سال خوردوی ایرانی نتوانسته نامی برای خود دست و پا کند و کشورهای غربی که دران ها استانداردهای سخت گیرانه ای رعایت می شود خواهان این محصول نیستند آیا نباید بازنگری درستی در این زمینه صورت گرفته تا هم سرمایه های کشور به هدر نرفته و هم جان هم میهنانمان در جاده ها به دلیل آسیب پذیر بودن خودروها به خطر نیفتد.آیا حالا که خودروسازی درجهان به یک دانش تبدیل شده و شرکت ها در ان به خاطر یک اشتباه کوچک همه ی محصولات خود را فرامی خوانند و مدیران آن ها از خریدارن عذرخواهی می کنند وقت ان نیست که نگاه سنتی را از بخش صنعت به ویژه صنعت خودرو برداشته و با سپردن کار به جوانانی که بسیار زیده هستند گامی در جهت جهانی کردن خودروهای ایرانی برداریم .
* امیر ایلخانی