در ابتدا پیشنهاد می کنم این اصطلاح را صحیح به کار ببریم که اِلنینیو با کسره الف است (به زبان اسپانیایی به معنای شیرخوار پسر که اشاره به حضرت مسیح است) و نه آنگونه که به طور شایع، اَلنینو ادا میگردد. درخصوص پدیده ال‌نینو به حد کافی در سایت‌ها و سایر رسانه‌ها صحبت شده است و نیازی به تکرار مکررات نیست. اما آنچه از تحلیل‌های احیانا ضد و نقیض سازمان‌هاي ذیربط در این خصوص استنباط می‌شود این است که ما در پاییز و زمستان امسال با تغییرات آب و هوایی قابل تاملی مواجه هستیم.
جای تاسف است که سازمان تخصصی و علمی هواشناسی کشور، نتوانسته است اعتماد کافی و غیرقابل انکاری را در دستگاه‌ها و سازمان‌های کشور، برای خود فراهم سازد، تا آنجا که برخی وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها به‌طور جداگانه مشغول جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات آب و هوایی شده و سازوکار خود را برای رویارویی با شرایط اضطراری آماده می‌کنند. بنده معتقدم که ما باید سازمان هواشناسی کشور را به‌عنوان مرجع جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات آب و هوایی به رسمیت بشناسیم و به عبارت دیگر، تضعیف یا کم‌رنگ نشان دادن خروجی‌ها و نقش این سازمان، به هیچ‌وجه به نفع سامانه ملی مدیریت سوانح و بلایای کشور نیست.
تعجب من از ناحیه دیگر بدین سبب است که چرا این پدیده یک‌باره اینقدر پررنگ و رسانه‌ای شده است در حالی که پدیده ال‌نینو و همچنین لانینا حدودا ٥٨ (هشتادوپنج) سال است که در دنیا پایش می‌شود و ما در ایران حداقل از سال ١٤٣١ دارای گزارشاتی در این‌خصوص هستیم!؟ سازمان هواشناسی معتقد است که امسال کشور ما با بارش‌هایی زودهنگام مواجه خواهد شد که شواهد آن از یک هفته پیش، تاییدکننده این پیش‌بینی است.
اما جایی که اختلاف‌نظر وجود دارد این است که ما در زمستان امسال تغییر خاصی در بارش نزولات جوی نسبت به سال‌های گذشته نداشته و حتی یک تا ٥/١ درجه سانتیگراد، افزایش دما هم در نیمه دوم زمستان، پیش‌بینی شده است که این پیش‌بینی طبق تحلیل سازمان هواشناسی کشور می‌باشد. از سوی دیگر، سازمان مدیریت بحران کشور و همچنین وزارت نیرو، حسب اعلام اداره ملی اقیانوس‌شناسی و هواشناسی آمریکا، بر این باورند که پاییز امسال پربارش و زمستان بسیار سرد و برفی خواهد بود.
سوال اینجاست که دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف کشور و حتی مردم می‌بایست کدام پیش‌بینی را جدی گرفته و براساس آن، اقدام كنند؟
نظر بنده به‌عنوان مشاور مدیریت بحران این است که:
اولا: درخصوص بارندگی‌های شدید و زودرس، در مرحله پیش‌بینی و پیشگیری و حتی آمادگی هم نیستیم بلکه این رخداد، آغاز شده و می‌بایست به پاسخ موثر بپردازیم.
جمعیت هلال‌احمر هم کلیه منابع انسانی و تجهیزات واکنش سریع خود را در استان‌های حادثه‌دیده به حالت عملیاتی(وضعیت قرمز) درآورده و در مناطق در معرض خطر اعلام آماده‌باش (وضعیت نارنجی) كرده است و مشغول به انجام ماموریت ذاتی خود است.
درخصوص بارش‌های شدید و احتمال وقوع سیل، بنده توصیه‌ای به استانداران، فرمانداران و همچنین شهرداران، بخشداران و حتی دهداران محترم دارم که بنا را بر تخلیه اضطراری بگذارند یا به عبارت است از اینکه با استفاده از امکانات صدا و سیمای محلی و همچنین نصب بلندگو و یا حتی با استفاده از بلندگوهای دستی، جاری شدن سیل را قبل از رسیدن آن به جامعه مورد نظر، اطلاع‌رسانی كنند. سیاست ما در رابطه با سیل مانند زلزله نیست، زیرا قبل از جاری شدن سیل، بازه زمانی خوبی وجود دارد که ما می‌توانیم مناطق خطرپذیر و با ریسک بالا را تخلیه کنیم. این فرصتی است که زلزله به ما نمی‌دهد. پس هدف‌گیری مدیریت بحران را در وضع فعلی، بیشتر بر تخلیه متمرکز كنيم و در درجات بعدی، نجات و امدادرسانی، حتی اشکالی ندارد که خانه‌های بسیار در معرض خطر را از هم اکنون تخلیه كنيم تا ساکنان آن به خانه‌های دیگر نزد اقوام و خویشان خود بروند یا در صورت لزوم به اسکان اضطراری اقدام كنيم.
اما درخصوص مرحله بعد از این بارش‌ها، پیشنهاد بنده این است که شرط عقل آن است که بنا را بر ظهور زمستانی سرد و پربرف قرار دهیم و از حالا که تقریبا ٢ تا ٣ ماه وقت داریم به ایجاد آمادگی برای رویارویی با آن بپردازیم.بنده در صنایع استراتژیک مانند نفت و گاز، شریان‌های حیاتی و نیروگاه‌ها رفت و آمد دارم و خبر خوب اینکه، صنایع استراتژیک ما از زمستان سال ٦٨٣١ درس‌های خیلی خوبی گرفته‌اند و بنده نسبت به آمادگی آنها برای رویارویی با شرایطی مشابه سال ٦٨ خوش‌بین هستم.
جهت یادآوری عرض می‌کنم که پیامدهای زمستان سرد و پربرف ٦٨ را به خاطر آوریم که مهم‌ترین آن عبارت بودند از:
- اختلال راه‌های مواصلاتی برون و حتی درون شهری و در نتیجه اختلال یا قطع دسترسی‌ها
- قطع گاز به دلیل مصرف بالا یا یخ‌زدگی
- قطع برق به دلیل اختلال سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها
- اختلال عملکرد کلیه سرویس‌های خدمات شهری و روستایی
- بالا رفتن مراجعین اورژانس بیمارستان‌ها به دلیل سرمازدگی یا شکستگی‌ها
- قطع آب برخی مناطق به دلیل یخ‌زدگی
- اختلالات مخابراتی به‌دلیل وابستگی تنگاتنگ مخابرات و برق
توصیه این است که شورای هماهنگی مدیریت بحران استان‌های در معرض شرایط بحرانی و شورای هماهنگی مدیریت بحران فرمانداری‌های مربوطه با استفاده از مشاوران و کارشناسان مرتبط و صاحبنظر، به تهیه برنامه ساده‌ای جهت کاهش خطرپذیری منطقه خود بپردازند که عبارت است از، اقدامات و راهکارهای فوریتی جهت پیشگیری از وقوع سوانح و کاهش پیامدهای ناشی از زمستانی سخت و پربارش و همچنین ایجاد آمادگی منابع انسانی، تجهیزاتی و اطلاعاتی و اجرا کردن سریع راهکارهای مربوط تا حد امکان.نهایتا اینکه در صورت وقوع چنین شرایطی، می‌بایست چه اقداماتی، توسط چه واحدهایی در چه بازه زمانی و در چه مکان یا منطقه‌هایی و به چه روش و امکاناتی انجام پذیرد که این موارد اخیر در واقع اجزای پنجگانه برنامه عملیات اضطراری (EOP) و به تعبیر صحیح‌تر، برنامه اقتضایی برای سرما و برف سنگین است.آرزو می‌کنم که این نزولات جوی را که در واقع رحمت الهی و نعمت طبیعت می‌باشند را با غفلت خویش به بلا و فاجعه مبدل نسازیم.
* دکتر حمیدرضا اسکاش / پژوهشگر و مشاور مدیریت و فرماندهی بحران