تجارت جهانی کالاهای دست‌دوم تاریخ طولانی دارد. تا اواسط قرن 19 میلادی پوشاک بیشترین سهم را در این بازار داشت و تنها پس از توسعه صنعت و شروع تولید انبوه و رشد درآمدها، قدرت خرید قشر متوسط هم فراهم شد.
اما حالا این فرهنگ قدیمی تجارت و خرید و فروش کالاهای دست‌دوم به انواع و اقسام کالاها بسط داده شده و راه‌های تهیه و خرید آن نیز با گسترش فضاهای آنلاین تغییر یافته است. در این میان از اوایل سال ۱۳۹۰ سایت‌هایی در ایران شکل گرفته‌اند که در کنار سایت‌های عرضه‌کننده خدمات و محصولات نو با قیمت‌های مناسب و حتی ارائه تخفیف‌های شگفت‌انگیز، بستر خرید و فروش کالاهای دست‌دوم مردم را نیز فراهم کرده‌اند و از شیر مرغ تا جان آدمیزاد را در میان کالاهای رنگ و وارنگ آنها می‌توان یافت. نمونه‌های مشابه خارجی این سایت‌ها سال‌هاست که با رونق تجارت الکترونیکی و فرهنگ قدیمی موجود در این زمینه به ویژه در میان کشورهای اروپایی به درآمدهای چندمیلیارد دلاری دست یافته‌اند و نمونه‌های ایرانی آن تازه در ابتدای راه قرار دارند تا علاوه بر فرهنگ‌سازی در این حوزه، زمینه‌های رشد آن را نیز فراهم کنند. در این بین آنچه مهم است روی آوردن مردم به خرید و فروش کالاهای دست دوم است. بررسی‌های انجام‌شده از سوی بانک مرکزی نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۳ حدود ۳/۴درصد درآمدهای خانوارهای شهری از محل فروش کالای دست دوم حاصل شده است. به عبارت دیگر سال گذشته خانوارهای شهری ایران نزدیک به ۱۷هزار میلیارد تومان کالای دست دوم فروختند. به طوری که کل درآمد خانواده‌ها از فروش کالاهای دست دوم به طور متوسط بیش از یک میلیون و ۶۰ هزار تومان برای هر خانوار برآورد شده است.
درآمد خانوار از فروش کالاهای دست دوم
کالاهای دست دوم خانوار هرچند جزئی از دارایی‌های آنها محسوب می‌شود اما در سال‌های اخیر به محل درآمد مناسبی برای آنها تبدیل شده است. آن طور که بانک مرکزی گزارش داده بین سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۰ سهم درآمد خانوار از فروش کالاهای دست دوم آنها از کل درآمدهای پولی آنها قابل توجه بوده به طوری که در سال ۱۳۸۴ این بخش سهم ۴/۲درصدی از کل درآمدهای پولی خانوار داشته است. در سال ۱۳۹۰ نیز این سهم به ۴/۳ درصد رسید. در واقع می‌توان گفت سالانه خانوار ایرانی ۴ درصد از درآمدهای خود را برای تامین هزینه‌هایش، از فروش دارایی‌های دست دوم خود تامین می‌کند.
بازار ۱۱ هزار میلیاردی سمساری‌ها
از سوی دیگر با اعلام این آمار و ارقام می‌توان حجم تقریبی بازار سالانه سمساری‌ها از محل خرید کالاهای دست دوم خانوار را محاسبه کرد. با توجه به جمعیت ۲۱ میلیونی خانوار ایرانی (براساس اعلام مرکز آمار ایران) و فروش سالانه بیش از ۵۳۲ هزار تومانی کالاهای دست‌دوم خانوار می‌توان رقم تقریبی بازار سمساری‌های ایرانی را ۱۱ هزار و ۱۸۸ میلیارد تومان برآورد کرد. این رقم حداقل رقمی است که سمساری‌ها می‌توانند از فروش کالاهای دست دوم خانوار به‌دست بیاورند. اما اگر سود آنها را به این رقم اضافه کنیم این رقم افزایش چشمگیری خواهد داشت. تنوع کالاها آنقدر زیاد شده که گویا مردم دیگر دلشان نمی‌خواهد بیش از مدت محدودی، کالایی را در خانه‌خود ببینند؛ اگرچه کاهش قدرت خریدهم در کنار تنوع‌طلبی سبب شده تا اجناس دست‌دوم در بازار دست به‌دست شود. هر روز یک طرح تازه، هر روز یک مدل نو. این حال و روز بازارهایی است که تنوع را مایه خود کرده و هرچقدر هم که می‌گذرد، مردم را بیشتر و بیشتر جذب خود می‌کنند. هر کسی با هر قدرت خریدی، بالاخره دلش می‌خواهد هر از گاهی، رنگ و رویی تازه به منزلش بدهد و کالاهایی که دارد را به اصطلاح رد کند برود و به جایشان، کالاهایی دیگر هر چند دست دوم، خریداری کند. این عاملی شده تا بازار دست‌دوم‌فروشان، کساد نباشد.
سمساری‌ها از حال و هوای بازار می‌گویند
اگرچه این روزها دیگر در خیابان‌های تهران، کمتر ردپایی از سمساری‌ها و امانت فروشی‌ها می‌توان یافت، اما نشستن پای درد دل افرادی که هنوز هم به شغل سمساری ادامه می‌دهند، چندان خالی از لطف نیست، آنها برخلاف مردمی که علاقه‌مند به خرید کالاهای دست دوم هستند و از سایت‌های اینترنتی خرید و فروش کالاهای دست دوم، راضی به نظر می‌رسند؛ چندان دل خوشی از سایت‌های اینترنتی که زمینه‌ای برای خرید و فروش کالاهای دست دوم فراهم می‌کنند، ندارند.
یکی از این سمسارها معتقد است بازار آنها خیلی وقت است کساد شده و مردم دیگر برای خرید کالا، سری به سمساری نمی‌زنند؛ بلکه آنها ترجیح می‌دهند به صورت اینترنتی و از طریق سایت‌ها کالای مورد نیاز خود را بیابند و معامله کنند.او می‌افزاید: البته برخی از مردم هنوز هم به سمساری‌ها اعتقاد دارند و می‌گویند وقتی کالایی را از نزدیک ببینند و بخرند، بهتر از آن است که برای خرید یک کالا از اینترنت، به منزل فرد فروشنده مراجعه کرده و کالا را از نزدیک ببینند و بخرند یا شاید هم نخرند؛ بنابراین اعتماد بیشتری به کالای خریداری شده از سمساری‌های محله خود دارند.به گفته این سمسار، برخی برای خرید کالای مورد نیاز برای ویلای خود به سمساری مراجعه می‌کنند و کالای مورد نیاز خود را می‌خرند. آنها می‌توانند چانه بزنند و وقتی هم پایشان به مغازه می‌رسد، همه‌چیز در دسترس‌شان است و دیگر نیازی نیست برای خرید هر کالا از اینترنت، از این خانه به آن خانه بروند. یکی دیگر از سمسارها به گردش میلیاردی خرید و فروش کالاهای دست دوم اشاره می‌کند و می‌گوید: کالاهایی که از شمال شهر تهران خریداری کرده و به مردم مرکز شهر تهران می‌فروشد، سود خوبی برایش دارند، چراکه مردم در شمال شهر تهران، تمایل بیشتری نسبت به تغییر چیدمان منزل خود دارند و البته به دلیل کم جمعیت بودن خانواده‌ها، کالاها نو و بدون آسیب هستند؛ بنابراین می‌توان به قیمت نازل از آنها خرید و به قیمت مناسب و با سود بالا به مردم در مرکز شهر تهران یا حتی غرب تهران که این روزها تمایل زیادی به تغییر دکوراسیون دارند و اما قشر متوسط جامعه و کارمندان هستند، فروخت.
گشتی در بازار دست دوم‌ها
گشت وگذاری در بازار سمساری‌ها و حتی آگهی‌های هفتگی برخی از روزنامه‌ها که به خرید و فروش کالاهای دست دوم اختصاص پیدا می‌کند؛ حکایت از عرضه همه نوع کالا با قیمت و کیفیت متفاوت دارد. از انگشتر شرف‌شمس شاهی و چراغ خودرو گرفته تا کتانی و دوربین مدار بسته و تلفن بی‌سیم. وقتی در راسته دست دوم فروشی‌ها و سمساری‌ها قدم می‌زنی به راحتی می‌توانی هر کالایی را به انواع قیمت‌ها پیدا کنی. یک بوفه چوبی با طبقات شیشه‌ای از سوی فروشنده ۵۰۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده یک جاروبرقی استفاده نشده و نو که به گفته فروشنده از روسیه خریداری و به ایران آورده شده به قیمت ۲۳۰ هزار تومان فروخته می‌شود. یک ماشین لباسشویی که از سوی یک فروشنده در آجودانیه برای فروش معرفی شده با یک نشان(برند) معروف، به قیمت ۲ میلیون تومان فروخته می‌شود.یک جفت فرش دستباف ۶متری تبریز، نقشه هریس هم ۲ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان فروخته می‌شود. همچنین والان پرده هم از سوی فروشنده ۱۵۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده است. مبلمان استیل هفت نفره نو هم ۲ میلیون تومان قیمت‌گذاری شده است. همچنین قیمت ۲ تخته فرش دستباف ۶ متری که بافنده معروفی دارد، ۸۰ میلیون تومان از سوی فروشنده تعیین شده است. یک ماشین ظرفشویی ۶ نفره کم‌کارکرد هم از سوی فروشنده ۵۵۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده است.
کابینت آشپزخانه نیز به همراه هود و سینک، ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده است. یک یخچال نو در جعبه هم به قیمت ۷۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسد. همچنین سرویس خواب با میز آرایش و پاتختی به قیمت یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان از سوی فروشنده قیمت‌گذاری شده است. بوفه طرح هخامنشی یک میلیون تومانی، پتو ۵۵ هزار تومانی، سرخ‌کن بدون روغن ۲۸۰ هزار تومانی، روتختی کار شده یک میلیون و ۳۵۰ هزار تومانی و فرش ۱۲ متری ۷۰۰ شانه ۸ رنگ ۸۵۰ هزار تومانی از دیگر کالاهایی هستند که برای فروش به عنوان کالاهای دست دوم قیمت‌گذاری شده‌اند.سال گذشته برای نخستین‌بار درآمد خانوار ایرانی از محل فروش کالای دست دوم میلیونی شد. پیش از این در سال ۱۳۹۲ درآمد خانواده‌های شهری از فروش کالای دست دوم ۹۳۳ هزار تومان بود. هر چند درآمد حاصل از فروش کالای دست دوم در سال ۱۳۹۳ نسبت به سال ۱۳۹۲ افزایشی حدود ۱۳ درصد را تجربه کرده اما سهم این درآمد از کل درآمدهای خانوار شهری در سال ۱۳۹۳ تفاوتی با سال پیش از آن نکرده است.
کل درآمد خانواده‌ها از فروش کالاهای دست دوم به طور متوسط بیش از یک میلیون و ۶۰ هزار تومان برای هر خانوار برآورد شده است. برآوردهای مرکز آمار ایران نشان می‌دهد بیش از ۱۵/۴میلیون خانوار شهری در ایران سکونت دارند. که در سرشماری سال ۱۳۹۰ شناسایی شده‌اند. آمار می‌گوید: بالاترین درآمد حاصل از فروش کالاهای دست دوم به خانوارهای ۴ نفره شهری تعلق دارد. در حالی که خانوارهای یک نفره در سال ۱۳۹۳ حدود ۳۵۴ هزار تومان از این محل درآمد داشتند، خانواده‌های ۴ نفره درآمدی حدود یک میلیون و ۳۱۰ هزار تومان از فروش لوازم دست دوم خود به‌دست آورده‌اند که رقم قابل‌توجهی است. بررسی‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد بیش از ۳۰ درصد خانوارهای شهری ایران ۴ نفره هستند. پس از این گروه، خانوارهای ۳ نفره بیشترین درآمد را از این محل به خود اختصاص داده‌اند. درآمد خانوارهای ۳نفره از فروش کالای دست‌دوم یک میلیون و ۲۲۳ هزار تومان در سال گذشته برآورد شده است. هر چند فروش کالاهای دست دوم در ایران مانند سایر کشورها متداول نیست و بسیاری از خانوارها به جای فروش لوازم دست دوم ترجیح می‌دهند آنها را در انباری‌ها نگهداری کنند اما به نظر می‌رسد درآمد مناسبی که از این محل حاصل می‌شود، علاقه‌مندی به فروش این کالاها را افزایش دهد.