حساب‌هایی که بی‌حساب باز می‌شوند

براساس جدیدترین آمار منتشرشده از سوی بانک جهانی، ایرانی‌ها در رتبه 37 جهان بین 147 کشور از نظر افتتاح حساب بانکی قرار دارند. براساس این گزارش 73.7 درصد افراد بالای 15 سال در ایران حساب بانکی دارند که این رقم بیشتر از 110 کشور جهان حتی کشور صنعتی ایتالیا است.

به گزارش صمت، آنطور که از گزارش بانک جهانی برمی‌آید، در ایتالیا 71 درصد افراد بالای 15 سال حساب بانکی دارند. همچنین براساس این گزارش، بالاترین رقم افتتاح حساب از سوی افراد بالای 15 سال 98.1 درصد است که مربوط به کشورهای سوئد، سنگاپور، هلند، آلمان، فنلاند و استرالیا است. برخی کشورهای دیگر که رقم بالاتری در این زمینه نسبت به ایران دارند عبارتند از کانادا 95 درصد، فرانسه 97 درصد، کویت 86 درصد، امریکا 88 درصد و انگلیس 97 درصد. برخی کشورها هم که افتتاح حساب از سوی افراد 15 سال به بالا در آنها کمتر از ایران است، براساس این گزارش، شامل افغانستان 9 درصد، چین 63 درصد، بحرین 64 درصد، مصر 9.7 درصد، هند 35 درصد، عمان 73 درصد، قطر 65 درصد، روسیه 48 درصد، عربستان 46 درصد، ترکیه 57 درصد و امارات 59 درصد است.البته آمار عجیب تعداد حساب‌های بانکی در ایران و رتبه‌بندی که در این رابطه از سوی بانک جهانی رخ داده، در حالی منتشر شده که رتبه ایران در ردیف بالاترین رقم افتتاح حساب‌های بانکی، به احتساب حساب‌هایی بوده که از سوی بانک مرکزی، برخی جعلی و تعدادی نیز غیرفعال اعلام شده است.

حساب‌های بانکی به روایت بانک مرکزی 

برابر آخرین آمار اخذشده از بانک‌ها و موسسات اعتباری، در پایان تیر امسال، کل حساب‌های بانکی افزون‌بر 410 میلیون و 661 هزار و 216 حساب است که این تعداد شامل حساب‌های متعلق به اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی و خارجی است. از این تعداد، 372 میلیون و 102 هزار و 60 حساب دارای شماره ملی یا شناسه ملی و یا شماره فراگیر اتباع خارجی هستند . بنابراین تعداد حساب‌های بانکی فاقد شماره ملی، شناسه ملی یا شماره فراگیر اتباع خارجی 38 میلیون و 559 هزار و 156 حساب است که از این تعداد، 2 میلیون و 442 هزار و 171 حساب فاقد شماره، فعال هستند و بانک مرکزی در حال پیگیری مراتب برای مسدودکردن این حساب‌هاست و 36 میلیون و 116 هزار و 985 حساب هم اگرچه فاقد شماره هستند، اما مسدود شده‌اند تا در نخستین مراجعه مشتریان به بانک‌ها و موسسات اعتباری، شماره یا شناسه آنها اخذ و در سوابق درج شود.

براساس گزارش بانک مرکزی، تعداد کل حساب‌های اشخاص حقیقی ایرانی 400 میلیون و 101 هزار و 48 حساب است و از این تعداد، 366 میلیون و 394 هزار و 458 حساب دارای شماره ملی و تعداد 33 میلیون و 706 هزار و 590 حساب فاقد شماره ملی است. از این تعداد، 33 میلیون و 219 هزار و 853 حساب مسدود شده تا دارندگان آنها در نخستین فرصت، اطلاعات لازم برای تکمیل پرونده‌های خود در بانک یا موسسه اعتباری را تکمیل کنند و فقط تعداد 486 هزار و 737 حساب فاقد شماره ملی متعلق به اشخاص حقیقی در تمامی بانک‌ها و موسسات اعتباری وجود دارد که فعال است. بنابراین، از مجموع 410 میلیون و 661 هزار و 216 حساب بانکی در کشور، تنها 486 هزار و 737 حساب یعنی حدود 0.12 درصد ( 12 مورد در هر 10.000 حساب بانکی) متعلق به اشخاص حقیقی ایرانی در کشور دارای فعالیت است که فاقد شماره ملی است.

هر ایرانی چند کارت بانکی دارد؟

بالا بودن تعداد حساب‌های بانکی از نگاه آمار، درحالی است که در سال‌های گذشته بانک‌ها برای گسترش خدمات بیشتر به مشتریانشان و گسترش بانکداری الکترونیک در کشور، اقدام به توسعه دستگاه‌های خودپرداز و کارتخوان‌ها در کشور کردند که همین موضوع هم باعث شد که به نسبت رشد تعداد حساب‌های بانکی، تعداد کارت‌های بانکی نیز با رشد همراه شود. براساس آخرین گزارش بانک مرکزی درباره آمار ابزارها و تجهیزات پرداخت الکترونیک تا پایان اردیبهشت ۱۳۹۴، تعداد کارت‌های صادره تا پایان اردیبهشت سال 94 به مرز 341 میلیون قطعه رسیده است.

به عبارتی براساس جمعیت 80 میلیون نفر، به ازای هر نفر 4.3 کارت اعم از برداشت، اعتباری، خرید و کیف پول الکترونیک صادر شده است. همچنین به ازای حدود 24 میلیون سرپرست خانوار، متقاضی دریافت یارانه بوده و در رفاهی دات‌کام ثبت‌نام کرده‌اند که 14.2 کارت برای این گروه صادر شده است. یعنی هر سرپرست خانوار در ایران به‌طور متوسط 14.2 کارت در جیب دارد.براساس همین گزارش، از مجموع نزدیک به 341 میلیون کارت صادر شده بانکی، 227 میلیون و 495 هزار فقره معادل 66.7 درصد به کارت برداشت نقدی (بدهی) حدود یک‌میلیون و 676 هزار قطعه معادل 0.5 درصد به کارت اعتباری، افزون‌بر 111 میلیون و 816 هزار فقره معادل 32.7 درصد به کارت هدیه/خرید و یک میلیون و 935 هزار معادل 0.6 درصد کل کارت‌های صادره به کارت کیف‌پول الکترونیک اختصاص یافته است. در چنین شرایطی، کارشناسان نبود یک سامانه احراز هویت الکترونیکی هوشمند و فراهم‌نبودن زیرساخت‌های مناسب برای یکپارچه‌سازی حساب‌های بانکی را از مهم‌ترین عوامل، در کنار عوامل اثرگذار دیگر، در بالا رفتن تعداد حساب‌ها و کارت‌های بانکی در ایران می‌دانند و بر این باورند که این شرایط می‌تواند باعث کنترل نشدن و نظارت مناسب بانک مرکزی و به وجود آمدن برخی مشکلات در اقتصاد شود.

نبود سیستم‌های اطلاعاتی یکپارچه

حجت‌اله میرزایی یکی از کارشناسان اقتصادی در این رابطه در گفت‌وگو با صمت با بیان اینکه نباید مبنای آمارها تعداد حساب‌های بانکی باشد و افرادی که حساب بانکی‌شان فعال است باید مبنا قرار گیرند، افزود: ممکن است فردی دارای چند حساب یا کارت بانکی باشد که البته این امر را می‌توان در دلایل متعددی جست‌وجو کرد. افزایش تعداد بانک‌های خصوصی و دولتی، کامل نبودن خدمات بانکی و بین‌بانکی و محدودیت‌هایی که در نقل و انتقال پول وجود دارد، ملزم‌کردن برخی از سازمان‌ها و نهادها برای باز کردن حساب به منظور پرداخت حقوق و...، متمرکز نبودن حساب‌های بانکی و همچنین نبود یک سامانه احراز هویت الکترونیکی هوشمند و بسیاری موارد دیگر، ازجمله دلایلی است که باعث شده تعداد حساب‌ها در بانک‌ها افزایش یابد. 

او با بیان اینکه البته در این بین برخی افراد سودجو هم هستند که اقدام به باز کردن حساب‌های فاقد کد و شناسه ملی می‌کنند، گفت: این تعداد از حساب‌ها، در شمار آمارهای بانک جهانی و بانک مرکزی نیز قرار گرفته است و باعث شده تعداد حساب‌های بانکی در این راستا، به روایت آمار بالا باشد. به گفته وی البته در این بین نباید از فقدان یک سیستم کدگذاری ملی قابل اعتماد غافل شد. این خلأ باعث شده که نه‌تنها در نظام بانکی، ما شاهد تعدد حساب‌ها و کارت‌های بانکی باشیم، بلکه در سایر سازمان‌ها همچون سازمان‌های خدمات بیمه‌ای، شاهد تعدد دفترچه‌های بیمه باشیم که این موضوع می‌تواند به‌عنوان یک معضل در کشور به حساب آید. 

میرزایی ادامه داد: این کمبودها و معضلات درنهایت برمی‌گردد به نبود اطلاعات مبتنی بر کد ملی و یکپارچه نشدن این اطلاعات در یک سامانه. در همین راست ضروری است متولیان امر، در تمامی نهادها و سازمان‌ها اقدام به یکپارچه‌سازی اطلاعات کنند تا دسترسی به این اطلاعات در یک سامانه و برای همه بخش‌ها به منظور شناسایی افراد از خدمات فراهم شود.

ضعیف شدن کنترل بانک مرکزی با تعدد حساب‌های بانکی

عبدالرضا امیرتاش یکی دیگر از کارشناسان اقتصادی نیز در گفت‌وگو با صمت، با اشاره به آمار بانک جهانی در بالابودن تعداد حساب‌های بانکی ایران، چندین عامل را برای این موضوع دخیل دانست و در این رابطه گفت: آنطور که آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد بخشی از این حساب‌ها، جعلی و فاقد کد شناسه و ملی هستند. همچنین داشتن چندین حساب و به‌تبع آن افزایش کارت‌های بانکی از سوی اشخاص گاهی متوجه برخی از ارگان‌ها و سازمان‌هاست، به‌طوری که برخی از سازمان‌ها، افراد را با توجه به داشتن حساب در یک بانک مجبور به باز کردن حساب در بانک دیگر می‌کنند که به نظر می‌رسد در این راستا باید تدابیری اتخاذ شود تا درآمدها و پرداخت‌ها در یک حساب جمع‌آوری شود. به این ترتیب افراد نیازی به افتتاح چند حساب و اخذ چندین کارت بانکی نخواهند داشت. این کارشناس خاطرنشان کرد: برخی از افراد هستند که برای آنکه بتوانند از خدمات و تسهیلات نوین سایر بانک‌ها استفاده کنند، اقدام به بازکردن یک حساب در بانک دیگر می‌کنند که تمامی این عوامل سبب می‌شود، بر تعداد حساب‌های بانکی افزوده شود و این درحالی است که بسیاری از این حساب‌ها از سوی این افراد، دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. به گفته امیرتاش، این شرایط درحالی است که به‌طور حتم تعدد حساب‌های بانکی باعث ضعیف‌شدن کنترل بانک مرکزی در این حوزه خواهد شد و شناسایی حساب‌های واقعی از غیر را برای این نهاد سخت‌تر می‌کند.

ضمن اینکه به وجود آمدن پدیده پولشویی و اقدامات غیرقانونی در چنین شرایطی محتمل خواهد بود. او بر این باور است که دولت و بانک مرکزی باید تلاش کنند تا با متمرکز کردن حساب‌های بانکی و گسترش سامانه‌های اطلاعاتی الکترونیکی درصدد برآیند که تعداد حساب‌های بانکی و به همان نسبت کارت‌های بانکی را به حداقل برسانند تا از این طریق نظارت و کنترل بانک مرکزی در این حوزه افزایش یابد و فعالیت‌های غیرقانونی نیز به حداقل برسد.