هفته اول آخرين ماه تابستان، نمايشگاه بين‌المللي تهران ميزبان هنر منحصربه‌فرد ايراني بود. فرش دستباف و در اين ميان سالن 38A ميزبان تعاوني‌هايي است كه هنر بافت فرش ايراني را به رخ جهانيان مي‌كشند. فرش علاوه بر هنر صنعتي ارزآور براي ايران است.
جالب اين است كه هنوز چين نتوانسته با ايران در عرصه صنعت فرش رقابت كند. خانم چيني كه تاجر فرش است اين را به ما مي‌گويد. فرش ماشيني درچين با طرح‌هاي ايراني شروع به كار كرده است اما اين تاجر چيني مي‌گويد كه فرش ماشيني در چين مورد استقبال نيست. چين به دنبال صنايعي است كه افراد بيشتري را مشغول به كار كند و فرش ماشيني اين خصلت را ندارد. شانه‌يي كه به پود كوبيده مي‌شود و گره‌هايي بر تارهاي فرش را جز دستان هنرمند ايراني ياراي زدن نيست. چيني‌ها خيلي سعي كردند كه اين هنر را ياد بگيرند و بازار فرش را هم مانند بازارهاي ديگر از دست ايرانيان دربياورند اما نتوانستند. اين را تاجر چيني مي‌گويد.
سيدحميد كلانتري (معاونت تعاون وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي)، محمدعلي سهماني (مديرعامل بانك توسعه تعاون)، البرز محمدي (مديركل دفتر تعاوني‌هاي توليدي وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي) و هادي كمره‌اي (مدير روابط عمومي بانك توسعه تعاون) از اين سالن ديدن كرده و ميهمان تعاوني‌هاي فرش دستباف و عبدالله بهرامي (رييس اتحاديه سراسري تعاوني‌هاي فرش دستباف) بودند. كلانتري و سهماني به غرفه‌ها سر زده و با مشكلات تعاوني‌ها از نزديك آشنا شدند. در پايان اين ديدار قرار شد جهت برطرف كردن برخي مشكلات و ارائه تسهيلات با شرايط بهتر به تعاوني‌ها محمدعلي سهماني و رييس اتحاديه سراسري فرش دستباف و تعاوني‌ها نشستي داشته و تفاهمنامه‌يي را در اين راستا امضا كنند. برخي حرف‌هايي كه در اين ميان رد و بدل شد و مشكلات تعاوني‌هاي فرش دستباف را از نظرتان مي‌گذرانيم.
تبعيض مسوولان نمايشگاه بين‌المللي
اكثر نمايشگاه‌هايي كه در نمايشگاه بين‌المللي تهران برگزار مي‌شود تا ساعت 22 ادامه دارد اما يكي از مشكلات برگزاري اين نمايشگاه زمان كم آن است. ساعت 18 در‌هاي نمايشگاه به روي بازديد‌كنندگان بسته مي‌شود. تعاونگران فرش دستباف در اين مورد مي‌گويند:«اگر قرار باشد فروشي داشته باشيم از ساعت 18 به بعد است و نمايشگاه دقيقا از آن ساعت تعطيل مي‌شود. در صورتي كه ما هم پول اجاره غرفه را داديم و هم پول حمل‌و‌نقل فرش‌ها به نمايشگاه را.» اما اين بازار كوچكي است براي فرش دستباف ايران. تحريم‌ها باعث شد كه اين هنر ايراني بازار بين‌المللي خود را تا حدود 70 درصد از دست بدهد.
الگوبرداري از طرح فرش دستباف
فرش دستباف علاوه بر نامهرباني‌هايي كه در سطح بين‌المللي تحمل مي‌كند، مشكلاتي با فرش ماشيني كشور هم دارد. طرح‌هايي بي‌نظير اين فرش‌ها به راحتي مورد استفاده كارخانه‌هاي فرش ماشيني قرار مي‌گيرد بدون آنكه اجازه‌يي از قاليبافان كسب كند. حالا قاليبافان شكوه مي‌كنند كه هر طرحي را دستان هنرمندشان بر دار قالي مي‌نشاند، مورد سوءاستفاده فرش ماشيني قرار گرفته و اين رويه بازار آنها را بيشتر كساد مي‌كند.
بيمه قاليبافان
خانم انصاري يكي از تعاونگراني است كه تعاوني براي آموزش قاليبافي با اعطاي مدرك فني و حرفه‌يي تاسيس كرده است. او به كلانتري مي‌گويد: بافنده‌هاي تهران تعاوني ما 180نفر بود كه به دليل مشكلات به 45نفر رسيده است. كلانتري علت اين كاهش را عدم بازار فروش مي‌داند اما خانم انصاري مي‌گويد: نبود بازار يكي از مشكلات ماست. يكي ديگر از مشكلات ما مواد اوليه است كه افزايش قيمتي چشمگيري داشته است. يكي ديگر از تعاوني‌هايي كه ما با آن كار مي‌كنيم، در اردبيل است. تعاوني اردبيل در گذشته حدود 5 هزار بافنده داشت اما اين تعداد به 700 نفر رسيده است.
وي به معاون تعاون وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي مي‌گويد: يكي ديگر از مشكلات ما بيمه قاليبافان است. اكثر بيمه‌هاي بافنده‌ها لغو شده است چون دولت بودجه تامين اجتماعي را پرداخت نكرده است. حميد كلانتري پيشنهاد مي‌كند آنها بافنده‌هاي خود را بيمه روستايي كنند. اما خانم انصاري مي‌گويد كه بافنده‌هاي اين تعاوني در تهران هستند.
بافت فرش 247 متري
تعاوني‌ها در فرش دستباف ايران حرف‌هاي زيادي براي گفتن دارند. طرح، رنگ و خامه‌يي كه تعاوني‌ها استفاده مي‌كنند، منحصربه‌فرد است. كشور امارات يكي از بازارهاي فرش دستباف ايران است. يكي از فرش‌هايي كه يكي از تعاوني‌هاي تبريز به سفارش اين كشور بافته است، 247 متر روي يك دار قالي بوده كه 36 نفر در سه شيفت روي اين فرش كار كردند تا دوسال‌ونيم اين فرش بافته شود. هر شيفت 12نفر بافنده كه بيمه هم شده بودند اين فرش را بافته‌اند.
تبعيض بين قاليبافان؟!
يكي از تعاونگران مي‌گويد: يكي از مشكلات موجود، نگاه تبعيض‌آميز ميان تعاوني‌هاي وابسته به جهاد كشاورزي و تعاوني‌هاي وابسته به بخش تعاون است. تعاوني‌هاي وابسته به جهاد تسهيلات دريافت مي‌كنند درحالي كه هيچ كمكي و حمايتي از تعاوني‌هاي مثل ما صورت نمي‌گيرد.
بدقولي صندوق كارآفريني
دو سال پيش تفاهمنامه 4 جانبه بين معاونت تعاون وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي، صندوق كارآفريني، سازمان فني و حرفه‌يي و اتحاديه سراسري تعاوني فرش دستباف منعقد شد و برحسب آن صندوق بايد به 6 استان به صورت پايلوت تسهيلات ارائه مي‌كرد. طبق اين تفاهمنامه بايد بيش از يك ميليارد تومان براي هر استان اعتبار اختصاص پيدا مي‌كرد و صندوق كارآفريني به عنوان پشتيبان تعاوني‌هاي فرش دستباف به هر يك 100 ميليون تومان اعتبار اختصاص مي‌داد با شرط اشتغال جديد. اين تسهيلات به استان‌هاي مد نظر وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي اختصاص پيدا نكرد.
تمركز بر بازارسازي
پس از بازديد از غرفه‌ها سيدحميد كلانتري، محمدعلي سهماني، البرز محمدي و هادي كمره‌اي با حضور در غرفه مديريت سالن كه جايگاه اتحاديه سراسري تعاوني فرش دستباف، ديدارشان را جمع‌بندي كردند. سيدحميد كلانتري گفت: تعاوني‌هاي فرش در زمينه بازار فرش و بازارسازي مطالعات زيادي صورت نداده‌اند؛ به عنوان مثال اگر قيمت يك فرش 20 ميليون باشد، بايد بخشي از آن صرف شناسايي بازار شود. در واقع توليدكننده بايد بپذيرد كه 5 درصد قيمت تمام‌شده را براي بازاريابي اختصاص دهد در غير اين صورت ما شاهد راكد ماندن سرمايه خواهيم بود. بايد در زمينه مشكلات بازار فرش گزارشي تهيه شده و به دولت ارائه شود. بايد مشخص شود كه آيا اين مشكلات مربوط به اتحاديه‌هاست يا علل ديگري دارد كه در اين صورت شايد لازم باشد تا براي بررسي مشكلات، نشستي با وزارت راه و صنايع برگزار شود.
وي در ادامه با اشاره به اينكه علاوه بر اين، به همان ميزان كه روي بافنده، نقشه و طرح كار مي‌كنيم، بايد روي نقشه بازار نيز كار كنيم، مي‌گويد: بايد بازارياب‌هايي وجود داشته باشند تا بازارها را كشف و تحت پوشش قرار دهند. به عنوان مثال، چين درحال حاضر با استفاده از همين روش افراد متخصصي را روانه نمايشگاه‌ها مي‌كند تا با شناسايي محصولات عرضه شده از آنها ايده مي‌گيرند. بنابراين ما بايد در زمينه بازارسازي بيشتر تمركز كنيم زيرا كه در اين زمينه ضعيف هستيم و اين درحالي است كه فرش ايراني نماد اصالت و كيفيت است اما متاسفانه يكي از دلايل خراب شدن بازار فرش، خود صادركنندگان داخلي هستند كه به خاطر رقابت و چشم و هم‌چشمي كنترلي رو به كيفيت نداشته و به همين خاطر فرش‌هاي بي‌كيفيت يا باكيفيت پايين به بازارهاي جهاني راه يافته است و همين مساله كيفيت عالي فرش ايراني را زير سوال برده است.
بنابراين، دولت بايد نظارت و مديريت‌هايي در اين خصوص داشته باشد و اتحاديه نيز در اين زمينه بايد به دولت كمك كند. به عنوان مثال يكي از اقدامات حمايتي دولت مي‌تواند اين باشد كه صدا و سيما بدون دريافت هزينه اقدام به پخش تبليغات براي توليدكنندگاني كند كه امكان پرداخت هزينه‌هاي سنگين تبليغات تلويزيوني را ندارند. بنابراين يكي از مشكلات اساسي در زمينه صنعت فرش، توسعه تحقيقات بازار است.
معاون تعاون وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي در ادامه تاكيد كرد: ما بايد رويكرد خود را عوض كنيم و تبليغات بايد در اولويت‌هاي ما قرار بگيرد يعني به اين صورت كه هر شب تلويزيون يك دقيقه تا 1.5دقيقه در اين زمينه تبليغ كند ولي تعاوني‌ها تمايلي به هزينه‌كرد در اين زمينه ندارند. درحالي كه برخي تعاوني‌ها حاضرند حتي در بازار راكد نيز منابعي را به تبليغات اختصاص دهند و بنابراين درهمين بازار هم از شرايطي بهتري برخوردارند نسبت به تعاوني‌هايي كه در اين نمايشگاه‌ها حاضر نمي‌شوند. دنياي امروز بسيار متكي به تبليغات است و هر محصولي براي عرضه در بازار رقابتي نيازمند تبليغات است. حتي كالاهايي با قيمت بسيار كم مانند شامپو يا خميردندان به صورت گسترده تبليغ مي‌شوند.
پرداخت كف نرخ توليد
محمدعلي سهماني نيز با اشاره به اينكه در اين زمينه بحث‌هاي مطرح شده پيرامون بازاريابي، شناخت بازار و همچنين مبحث توليد به معناي دريافت سفارش به خصوص در دوره ركود بايد بااهميت باشد، گفت: درخصوص سرمايه درگردش همان‌طور كه دوستان اشاره كردند، استان اصفهان عملكرد خوب و قابل‌قبولي داشته است هرچند گويا درتبريز گله‌مندي‌هايي وجود دارد كه قرار شده با هماهنگي‌هايي اين مشكل نيز برطرف شود زيرا تمركز بيشتر يا دراصفهان و تبريز است يا در آذربايجان شرقي و غربي.
مديرعامل بانك توسعه تعاون در ادامه با اشاره به اينكه ما درحال حاضر از جهت نقدينگي مشكلي نداريم، افزود: علاوه بر اين ما كف نرخ توليد را به تعاوني‌ها پرداخت مي‌كنيم كه 21 درصد است. همچنين نبايد فراموش كرد كه صنعت فرش از قابليت اشتغالزايي بالايي برخوردار است.
* تعادل