برای سرمایه‌گذاری در بازار سهام و بورس باید نکات زیادی را رعایت کنیم تا دچار ضرر و زیان نشویم؛ موارد زیر از جمله آنها هستند. توجه به نکات زیر می‌تواند برای ما مفید بوده و ما را در رسیدن به اهداف‌مان یاری کند :
انتخاب صنعت برتر
در میان صنایع مختلف، صنعتی را انتخاب کنیم که چشم‌انداز روشنی دارد. یعنی: اولاً در آینده بیشتر به آنها نیاز است. دوما کمتر قابل تکثیرند. سوما قابل واردات نیستند و کشورهایی که از نظر صنعت جلوتر از ما هستند بیشتر و ارزان‌تر و بهتر تولید نمی‌کنند. در واقع اگر قرار باشد مسئله عضویت در سازمان تجارت جهانی مطرح شود ما در آن صنایع مزیت داریم. (فرضا در مقابل صنعت ساختمان، خودرو، معدن، قند و شکر، سیمان، ریسندگی و بافندگی، کاغذ، چرم، فلزات اساسی، معدنی غیر‌فلزی، رایانه، دارویی، مواد‌غذایی، شیمیایی، نفتی، تجهیزات، شوینده و غیره بعضی نیاز به مصرف آنها کاهش می‌یابد، بعضی‌ها قابل تکثیرند، بعضی‌ها را دیگران بهتر و ارزان‌تر از ما تولید می‌کنند و در بعضی ما مزیت داریم).
از میان صنایع برتر سبد سهام انتخاب می‌کنیم
سعی می‌کنیم در میان انواع صنعت چهار تا پنج صنعت برتر را انتخاب کنیم و در هر کدام با خرید یک سهم 20 تا 25 درصد سرمایه مان را سرمایه‌گذاری کنیم تا ریسک سرمایه‌گذاری را پایین بیاوریم. (به طور مثال در معدن یک سهم، در ساختمان یک سهم، در رایانه یک سهم، در پتروشیمی یک سهم و در دارویی یک سهم انتخاب می‌کنیم که اگر به هر دلیلی آن سهم دچار زیان شد یا نماد آن سهم در بورس بسته شد یا دچار صف فروش شد و ما به نقدینگی نیازمند شدیم دچار مشکل نشویم و اما چرا متوسط چهار تا پنج سهم برای اینکه اگر سرمایه را زیاد خرد و پراکنده کردیم مدیریت کمتری اعمال می‌شود و جمع کردن سرمایه مشکل می‌شود.
انتخاب شرکت برتر در میان یک صنعت
پس از گزینش چهار یا پنج ردیف صنعت برتر در داخل صنعت به سراغ شرکتی می‌رویم که میانگین بازدهی آن از بقیه بیشتر است و موارد زیر را در نظر می‌گیریم.
میزان نقد شوندگی سهم
سهمی را انتخاب می‌کنیم که میزان معاملات آن در روز زیاد است، زیاد می‌خرند و زیاد می‌فروشند، حجم معاملات شرکت، تعداد سهام معامله شده، دفعات معامله، تعداد خریدار، تعداد فروشنده، سوابق باز بودن نماد سهم و... اگر سهمی انتخاب کردیم که نقد شوندگی آن خوب نبود موقع فروش سهم دچار مشکل می‌شویم. بعضاً هم ممکن است شش ماه نماد آن بسته باشد. نقد شوندگی سهم مثل رتبه کنکور است. در بورس ما معمولاً رتبه یک تا 50 خوب و 50 تا 100 قابل قبول است و بالاتر از 100 ضعیف. لازم به یادآوری است که رتبه نقدشوندگی سهام ثابت نیست و در یک دوره سه تا شش ماهه ممکن است تغییر کند بنابر این نیاز است مرتب اطلاعات مان را به روز نگه داریم.
میزان سهام شناور آزاد سهم
میزان سهامی است که دست سهامداران خرد یا به قولی دست مردم است. سهمی را انتخاب می‌کنیم که میزان سهام شناور آزاد آن بالای 15-10درصد باشد البته سهامی هم که میزان شناور آزاد سهم صددرصد باشد خیلی خوب نیست و خوب است که سهم دو، سه سهامدار عمده داشته باشد. سهم بدون سهامدار عمده مثل لیسانسه بدون پارتی در جامعه ماست. بدون حمایت می‌ماند و در گرفتن قرارداد‌ها هم خیلی موفق نیست.
سهم P/E
یعنی نسبت سود پیش‌بینی شده سالانه به قیمت روز سهم. مثلاً اگر قیمت سهمی امروز 100 تومان است و سود پیش‌بینی شده سالانه سهم 25 تومان است، 100 تقسیم بر 25 می‌شود4، می‌گوییم (پی‌بر ای) این سهم 4 است. P/E هر صنعتی با صنعت دیگر متفاوت است. P/E سهام داخل یک صنعت را با هم مقایسه می‌کنیم اگر همه فاکتورهای چند سهم درون یک صنعت با هم برابر بود سهمی را انتخاب می‌کنیم که P/E پایین‌تری دارد. P/E یا همان قیمت به درآمد یک سهم به ما می‌گوید که جو بازار از یک سهم به‌خصوص چه انتظاری دارد. میزان بالای این شاخص می‌تواند نشان‌دهنده این واقعیت باشد که سهامداران به آینده سهم خوش‌بین هستند و باور دارند که پیشرفت قابل ملاحظه‌ای خواهد داشت، ضمن اینکه ریسک سهم نیز زیاد است و P/E یا همان قیمت به درآمد پایین نشان‌دهنده این است که این سهم رشد خود را کرده است، یا سهامداران به آینده سهم خیلی اعتقاد ندارند، ضمن اینکه ریسک این سهم زیاد نیست.
میزان پرداخت سود نقدی سهم
هر شرکتی که پیشنهاد پرداخت سود نقدی بالاتری داشته باشد بهتر است. سعی کنید سهامی را انتخاب کنید که پیشنهاد پرداخت سود نقدی بالاتر از 80درصد دارند. البته ممکن است سهمی برای فریب سهامداران پیشنهاد 100درصد تقسیم سود نقدی را مطرح کند ولی در مجمع به وعده‌های خود عمل نکند باید به عملکرد گذشته سهم نیز در انجام وعده‌های خود توجه کنید.
سرمایه شرکت
با توجه به شکل و موقعیت خاص بورس در کشور ما و دامنه نوسان 5درصد و حجم مبنا سهام‌هایی که سرمایه کمتری دارند برای انتخاب مناسب‌ترند ضمن اینکه ریسک آنها بیشتر است.
برنامه طرح و توسعه شرکت
آیا شرکت طرحی برای توسعه دارد یا خیر؟ مسلما انتخاب شرکتی که برنامه توسعه و افزایش تولید و تنوع در تولید دارد به جای شرکتی که پروژه جدید و طرحی برای آینده ندارد بهتر است. مخصوصا سرمایه‌گذاری که تصمیم به استمرار و ادامه سرمایه‌گذاری دارد حتماً باید به این مطلب توجه کند.
ریسک سهم
ریسک به معنای دلهره و ترس سهامدار از زیان در سهم است. معمولاً بعضی از شرکت‌ها به‌دلیل عملکرد مدیریتی خوب سوابق درخشانی برای خود به‌وجود آورده‌اند، این شرکت‌ها در قیمت سهم، در سود سالانه برای هر سهم، در طرح‌های توسعه و افزایش سرمایه سهم، و در تعدیل مثبت یا منفی سهم صادقانه عمل کرده و عملکرد آنها به‌منظور دستکاری در قیمت سهم نیست و تمام تلاش خود را به‌کار می‌گیرند تا سهامداران دچار ضرر و زیان نشوند و اگر سوابق 10سال قبل آنها را مرور کنید رشد تدریجی بدون نوسان‌های شدید مثبت و منفی را می‌بینید و بالعکس بعضی شرکت‌ها که تعداد آنها در بورس ما کم هم نیست دستکاری در قیمت، اعلام سودهای سالانه برای هر سهم به‌صورت غیر‌واقعی، تعدیل مثبت یا منفی‌های غیر‌واقعی به منظور متضرر کردن سهامداران خرد و جمع کردن سهم یا بالعکس فروش سهم و فرار از سهم است. بنابراین در میان سهام‌های یک صنعت سهمی را انتخاب می‌کنیم که ریسک آن کم باشد.
جوان بودن شرکت
صنایع و شرکت‌ها نیز همانند انسان مراحلی را طی می‌کنند. این مراحل شامل تولد، رشد، بلوغ و کهنسالی است. در میان یک صنعت نیز فرضا پتروشیمی را مثال بزنیم.سهم الف با سرمایه کم و تأسیسات آن تازه نصب و راه‌اندازی شده، فاز یک آن شروع به‌کار کرده و سود آن نیز زیاد نیست و قیمت به درآمد 10مرتبه است. سهم ب فاز دو و سه آن نیز تکمیل شده. سرمایه آن چند برابر اولی است ولی هنوز فاز چهار و پنج طرح و توسعه را دارد و قیمت به درآمد 9 واحد و سهم ج طرح‌های آن تکمیل شده ولی از عمر تأسیسات آن بیش از 15 سال نگذشته و نیروی انسانی آن نیز در وضعیت میانسالی هستند و قیمت به درآمد هشت واحد و سهم در مرحله کهنسالی است. کارخانه کار می‌کند، جایی برای طرح و توسعه ندارد، سرمایه آن بسیار زیاد و تأسیسات آن نیز فرسوده شده است و نیروی انسانی آن نیز اکثریت در مرز بازنشستگی است و قیمت به درآمد آن هفت واحد است، خوب طبیعی است اولویت خرید سهم به ترتیب سهم ب و بعد الف و در نهایت ج است.
میزان رشد سود پیش‌بینی شده سهم
واقع‌بینانه اعلام می‌کنند و در طول سال به‌دلیل عملکرد مطلوب مرتب سود پیش‌بینی شده خود را تعدیل مثبت می‌دهند، بالا می‌برند و برای سرمایه‌گذاری مناسب‌ترند. این موضوع را باید از سوابق شرکت‌ها فهمید.
گزارش دوره‌ای سهم
شرکت‌ها موظف به ارائه گزارش به‌موقع عملکرد خود در دوره‌های سه ماهه، شش‌ماهه، 9ماهه و سالانه هستند. سهمی را انتخاب می‌کنیم که در گزارش خود پیش‌بینی سود خود را پر کرده باشد. به طور مثال در گزارش دوره سه ماهه 25درصد، شش ماهه 50درصد و در گزارش 9 ماهه 75درصد سود پیش‌بینی شده خود را پر کرده باشد.
کف قیمتی
هر سهمی را که مورد توجه قرار دهید یک سقف قیمتی دارد (حداکثر قیمت سهم)و یک کف قیمتی (حداقل قیمت سهم). برای وارد شدن به یک سهم حتماً زمانی وارد سهم می‌شویم که در وضعیت کف قیمتی است و این کف و سقف متناسب با زمان و وضعیت سهم و گزارش آن متغیر است و با تجربه به‌دست می‌آید.
اخبار سیاسی - اقتصادی
همـــواره بـــه اخبـــار سیاسی - اقتصادی داخلی و خارجی توجه داشته باشید. ممکن است گوش دادن به اخبار یا مطالعه روزنامه‌های اقتصادی وقت شما را بگیرد اما کمک بزرگی به شما خواهد کرد تا بتوانید در برخی موارد روند بازار را پیش‌بینی کنید و همین‌طور صنایع خاصی را مورد توجه قرار دهید. به طور مثال تصمیم‌گیری دولت در زمینه نرخ تسهیلات بانکی باعث رشد یا کاهش قیمت سهام گروه بانکی و لیزینگ‌ها می‌شود. یا آزاد کردن قیمت محصولات شیمیایی باعث تغییر قیمت سهام آن گروه می‌شود، یا خارج کردن شوینده‌ها از سبد حمایتی دولت باعث رشد سهام گروه شوینده می‌شود. بنابر این باید مرتب اطلاعات خود را به‌روز کنید.
مشورت گرفتن از افراد آگاه با تجربه و قابل اطمینان
چون بازار به آن اندازه ساده نیست که متاثر از یک یا چند عامل ساده باشد بلکه عوامل مختلف و متعدد و بعضاً پیچیده و غیر‌قابل پیش‌بینی وجود دارند که علاوه بر آنکه خودشان به‌تنهایی یک فاکتور تأثیر گذارند، تعامل آنها با یکدیگر نیز نتایج متفاوتی را باعث می‌شود، سعی کنید فقط از افراد آگاه، با تجربه و قابل اطمینان مشورت بگیرید و از افراد کم تجربه، بی‌اطلاع، یا سودجو مشورت نگیرید چراکه آنان استراتژی و اهداف و منافع خود را دنبال می‌کنند و شما را به آن سو می‌کشانند. مشورت دادن آنان نیز ولو به غلط و در جهت زیان شما روی شما تأثیر‌گذار خواهد بود. سعی کنید در نهایت خود شما تصمیم بگیرید و کسی را مقصر زیان خود قلمداد نکنید.
* سعید پوراحمدی / تحلیلگر بازار سرمایه