مناطق آزاد رسالت خود را فراموش کرده‌اند. این انتقاد بسیاری از مسئولان دولتی و فعالان بخش خصوصی است که معتقدند رویکرد آزادترین مناطق اقتصادی در ایران که به ۷ مورد رسیده است،
از آنچه در اهداف اولیه خود داشتند فاصله گرفته است که البته این انتقادات گاهی هم مغرضانه بیان می‌شود اما به هر حال آنچه مسلم است تلاش برای صادرات بیشتر در این مناطق است. حسن روحانی، رییس‌جمهوری کشور نیز به‌تازگی بر نحوه مدیریت مناطق آزاد در ایجاد شرایط لازم برای استفاده از فرصت پساتحریم تاکید کرد و گفت: این نوع مدیریت باید به سرعت شرایط لازم را برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی و گسترش تولید صادرات‌گرا فراهم کند. وی تصریح کرد: مناطق آزاد در کشور باید به جای تمرکز بر واردات، به هدف اولیه تاسیس خود که توسعه صادرات بوده، نزدیک‌تر شوند.
چابهار، میزبان اجلاس جهانی
حامدعلی مبارکی، مدیرعامل منطقه آزاد چابهار در نشست مطبوعاتی خود با خبرنگاران از برگزاری بزرگترین اجلاس جهانی مناطق آزاد در دی‌ماه امسال خبر داد و گفت: این اجلاس در چابهار برگزار می‌شود که درحال‌حاضر مشغول آماده‌سازی زمینه‌های لازم برای برگزاری آن هستیم.مدیرعامل منطقه آزاد تجاری- صنعتی چابهار افزود: این اجلاس در تمامی زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی مشارکت جوامع محلی برای منطقه آزاد چابهار حائز اهمیت بوده است. به گفته وی، چابهار تنها بندر اقیانوسی کشور و اصلی‌ترین دروازه ترانزیت و حمل‌ونقل محسوب می‌شود و ما برای توسعه بنادر و لایروبی سواحل این منطقه جهت پهلوگیری کشتی‌های اقیانوس‌پیما قدم برداشته‌ایم و همچنین در راستای توسعه ترانزیت پیگیر اتصال خط ریلی چابهار به راه‌آهن سراسری هستیم.
مبارکی گفت: با تغییر دولت نگاه‌ها به ظرفیت‌های منطقه آزاد چابهار معطوف شده و توجه به مشکلات این منطقه در برنامه‌های کلان کشور و رفع آنها می‌تواند تحولی در اقتصاد منطقه جنوب شرق و کل کشور به وجود آورد. وی به تشریح مزیت‌های منطقه آزاد چابهار پرداخت و اظهار کرد: کوتاه بودن مسیر حمل دریایی کالا نسبت به سایر بنادر جنوبی ایران، وجود مزیت منطقه آزاد و قوانین تسهیل‌کننده آن، انتظار نکشیدن در بندر چابهار و نیاز نداشتن به نوبت بارگیری برای کامیون‌های حامل کالا ازجمله این مزیت‌هاست.مدیرعامل منطقه آزاد تجاری- صنعتی چابهار ادامه داد: تصویب لایحه الحاق اسکله‌های شهید کلانتری و شهید بهشتی به منطقه آزاد چابهار، راه‌اندازی خط منظم و مستقیم کشتیرانی از آسیای جنوب شرقی به بندر چابهار با کرایه حمل برابر یا کمتر از بندرعباس و ایجاد کارگروه فعال‌سازی ترانزیت از بندر و منطقه آزاد چابهار به افغانستان با محوریت دبیرخانه شورای هماهنگی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی از جمله راهکارهای پیشنهادی برای توسعه ترانزیت کالا از مسیر چابهار است.
منطقه آزاد باید اقتصاد آزاد داشته باشد
در همین زمینه قائم‌مقام شورای هماهنگی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: به این باور رسیدیم که کمترین حاشیه‌های تشریفاتی را در این مناطق به‌کار ببریم و نظام‌های بروکراتیک را نیز آزاد کنیم اما چنین امری اتفاق نیفتاد. محمد معزالدین افزود: مناطق آزاد را برای صادرات، ارتباط با جهان و استفاده از فناوری‌های پیشرفته ایجاد کردیم و پس از مدتی به کارکردهای دیگر آن مانند صادرات مجدد نیز پی بردیم. وی ادامه داد: منطقه آزاد باید اقتصاد آزاد داشته باشد تا بتواند اقتصادی عمل کند اگر سیاست کنترلی و دولتی بر این مناطق حاکم باشد متاسفانه نمی‌توان انتظار بالایی از این مناطق داشت. معزالدین معتقد است: الگوسازی مدیریتی در کشور به‌ویژه در مناطق آزاد بسیار ضعیف است، این در حالی است که باید براساس چشم‌اندازی که داریم، یکی از مناطق را به مدیریت مدرن مجهز کنیم تا الگوی دیگر مناطق کشور شود.
مناطق آزاد و پساتحریم
چندی پیش معاون اقتصادی و سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد کیش با بیان اینکه در مدت کوتاه پس از توافق شرکت‌های امریکایی و اروپایی برای سرمایه‌گذاری در کیش اعلام آمادگی کرده‌اند، گفت: کیش دروازه ورود سرمایه‌گذاران خارجی به ایران می‌شود. علی جیرفتی با تاکید بر اینکه سرمایه‌گذاران خارجی کیش را به‌عنوان هاب منطقه برای سرمایه‌گذاری انتخاب کرده‌اند، افزود: شرکت‌های خارجی ظرف چند ماه آینده در عقد قراردادها پررنگ‌تر حاضر می‌شوند و اکنون درحال مذاکره با وزارتخانه‌های مختلف هستند. وی گفت: در گام اول اولویت ما سرمایه‌گذاری و حضور شرکت‌های خارجی در پروژه‌های زیربنایی است.
جیرفتی با بیان اینکه برخی از این شرکت‌ها سابقه حضور و سرمایه‌گذاری در جزیره کیش را داشته‌اند، اظهار کرد: تعدادی از این شرکت‌ها قصد ورود به بازار ایران را از طریق کیش دارند و قرار است پشتیبانی دفاتر این شرکت‌ها در ایران از کیش انجام شود. معاون اقتصادی و سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد کیش ادامه داد: منطقه آزاد کیش در اولویت شرکت‌های خارجی برای ورود به بازار ایران است چراکه می‌توانند از معافیت‌های مالیاتی و مزیت‌های قانونی منطقه استفاده کنند.امیر فرزعلیان کارشناس بازرگانی نیز در این باره معتقد است: هرچند مناطق هفت‌گانه آزاد صنعتی و تجاری هر کدام با ماموریت ویژه‌ای تاسیس شدند که در صدر اهداف این مناطق افزایش صادرات و تولید قرار داشت، اما درحال‌حاضر می‌بینیم که با امور وارداتی بیشتر سروکار دارند. وی به صمت گفت: در مناطق آزاد جز معافیت‌های مالیاتی مزیت دیگری برای سرمایه‌گذاری دیده نمی‌شود و این درحالی است که تحریم‌ها هم ریسک سرمایه‌گذاری در ایران را برای شرکت‌های خارجی افزایش داد. فرزعلیان ادامه داد: درحال‌حاضر نیز با لغو تحریم‌ها، مناطق آزاد باید با مدیریتی صحیح و منطقی شرایط را برای حضور بیشتر سرمایه‌گذاران خارجی در این مناطق فراهم کنند تا شاید فعالیت‌ها نیز بهبود یابد.
دولت دخالت نکند
دبیر کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه دخالت و ورود دولت به امور و فعالیت‌های مناطق آزاد می‌تواند آسیب‌زا باشد، اظهار کرد: دولت فقط باید در مساعدت و تسهیلات‌دهی به این بخش فعال باشد. ابراهیم نکو به صمت گفت امروزه در حوزه تجارت شاهد تحولات روزانه هستیم و این در حالی است که از اهداف و تحقق برنامه‌های مناطق آزاد بسیار عقب هستیم و نتوانستیم به جایگاه خوبی برسیم که این امر حتی در برخی مواقع موجبات هدررفت هزینه‌ها را فراهم کرده است. به گفته وی، باید اجازه دهیم تیم آقای ترکان با تجربیات موفقی که داشتند کار را پیش ببرند و البته این به معنای کنترل و نظارت نداشتن در مناطق آزاد نخواهد بود. دبیر کمیسیون اقتصادی خانه ملت، معتقد است: مجلس نیز در مواقع ضروری وارد عمل می‌شود، ضمن اینکه باید افق روشنی تعریف و مشخص شود که مناطق آزاد به کجا قرار است برسد.
واردات بیشتر از صادرات
آمارها حاکی از آن است که ارزش واردات کالا از مناطق آزاد ۱۱ برابر بیشتر از ارزش صادرات انجام شده از این مناطق بوده است. به گزارش تابناک، در طول یک سال گذشته ۲میلیون و ۵۳۹ هزار تن کالا به ارزش ۲میلیارد و ۱۶۲میلیون و ۴۰۳هزار دلار از طریق گمرکات کیش، قشم، چابهار، منطقه آزاد انزلی، منطقه آزاد اروند، منطقه آزاد چابهار، منطقه آزاد حسن رود و منطقه آزاد جلفا وارد کشور شده است. در مقابل، ۷۰۳هزار تن کالا به ارزش ۱۹۶میلیون و ۵۲۲ دلار نیز صادر شده است. برداشتن قید تعرفه‌ها از کالاهای ورودی از این مناطق عاملی شد که دروازه‌های کشور هرچه بیشتر به روی کالاهای خارجی گشوده شود.به گزارش صمت، هرچند انتقاداتی به عملکرد مناطق آزاد وارد است و میزان بالای واردات نسبت به صادرات نیز چشم‌نوازی می‌کند اما باید این نکته را هم در نظر گرفت، واردات در مناطق آزاد با هدف تسریع و تسهیل اتفاق می‌افتد چرا که به‌طور همه‌جانبه کنترل می‌شود ضمن اینکه به‌عنوان نمونه در منطقه آزاد انزلی که بیشترین واردات را نسبت به دیگر مناطق آزاد دارد، بیش از ۹۰درصد واردات را مواد اولیه تولید شامل می‌شود.
در آخر اینکه...
هر چند با روی کار آمدن دولت یازدهم مشکلات و کم‌کاری‌های مناطق آزاد نیز کاهش یافت، اما باز هم دغدغه‌هایی وجود دارد که باید به سرعت مرتفع شود. ضمن اینکه به اعتقاد دولت مناطق آزاد همچنان می‌تواند محدوده‌هایی پولساز برای کشور باشد. از این‌رو تاسیس ۵ منطقه دیگر در جاسک، سواحل مکران، مهران، اینچه‌برون و بوشهر را در دستور کار خود قرار داده است.با لغو تحریم‌ها و به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته‌ای، یکی از راهکارهای رونق اقتصادی، تبدیل شهرها و بندرها به مناطق آزاد است. چین درحال‌حاضر با ۱۸۰ منطقه آزاد، صادرات قابل توجهی از این مناطق دارد. نمونه کوچک‌تر کشور امارات متحده عربی است که در آن ۹ منطقه آزاد تجاری و صنعتی تاسیس شده است. با توجه به آنچه گفته شد با رفع تحریم‌ها افزایش تعداد مناطق آزاد کشورمان باید به شکلی جدی‌تر دنبال شود و از آن مهم‌تر اصلاح قانون‌های مربوط، گسترش زیرساخت‌های اقتصادی و اصلاح شیوه مدیریت این مناطق مورد توجه قرار گیرد.