خبر دستیابی به توافق هسته‌ای و به تبع آن لغو تحریم‌ها، در بازار خودروی ایران بیش از سایر بازارها تاثیرگذاشته است. مصرف‌کنندگانی که سال‌ها با خودروهای گران و بی‌کیفیت داخلی و خودروهای محدود و بسیار گران خارجی ساخته‌اند، بازگشت خودروسازان بزرگ خارجی از اروپا و آسیا را فرصتی دریافتند تا علاوه بر افزایش قدرت انتخاب و تنوع بازار به محصولاتی دسترسی پیدا کنند که درکنار کیفیت بالا درمقایسه با بازارهای جهانی قیمت مناسبی نیز داشته باشد.
برهمین اساس همزمان با خبرهای مختلفی که از ورود شرکت‌های خودروساز خارجی به ایران به گوش می‌رسید، هیجان خریداران نیز بالا می‌رفت چراکه آنها برای تغییر و تحول در صنعت و بازار خودرو لحظه شماری می‌کردند. آلمانی‌ها به‌عنوان نخستین هیأت اقتصادی که به ایران آمدند تولید بنز و فولکس واگن را به ایرانی‌ها پیشنهاد دادند. برندهایی که می‌تواند حتی در مقابل برندهای فرانسوی پژو و رنو که سال‌ها در ایران سابقه دارند نیز از شانس و برتری بیشتری برخوردار باشد. فیات ایتالیا نیز یکی دیگر از گزینه‌های ایرانی‌ها برای تولید مشترک است. البته تمام گزینه‌ها به اروپا محدود نمی‌شود و برند خوشنام نیسان نیز از آسیا آمده است. تمام یا حداقل چند مورد از این برندها را که در ایران تصور کنید، آینده بازار خودروی ایران بسیار متفاوت‌تر از حال خواهد بود. بازاری که خریداران آن به راحتی می‌توانند از میان ده‌ها برند معتبر به انتخاب بپردازند و بدین ترتیب از انتخاب اجباری برخی از برندهای نه چندان خوش سابقه داخلی خبری نیست.
اما هاشم یکه‌زارع مدیرعامل شرکت ایران‌خودرو که روز سه‌شنبه برای تشریح برنامه‌های این شرکت در دوران پساتحریم به میان خبرنگاران آمده بود، آب پاکی را به روی تمام این رویاها و انتظارات مصرف‌کنندگان داخلی ریخت. وی صراحتا اعلام کرده که مردم انتظار ارزان‌شدن خودرو را نداشته باشند. بر پایه اظهارات وی به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شده است که خودروهای خارجی که در آینده در ایران تولید می‌شود، ٣٠درصد گران‌تر از خودروهای وطنی باشد. ضمن این‌که اساسا نرخ خودرو در بازار ایران نیز قرار نیست کاهش یابد. یکه‌زارع درباره این اصل اقتصادی که هرچه تیراژ تولید خودرو افزایش یابد، درنتیجه قیمت کاهش می‌یابد نیز گفته است که اصول اقتصادی در شرکت ایران‌خودرو جایی ندارد و نباید انتظار چنین چیزی را داشت.
برقراری انحصار در صنعت خودرو
با وجود این‌که خودروسازان بزرگ یعنی ایران‌خودرو سایپا اعتقاد دارند که بازار خودرو در ایران انحصاری نیست چراکه ده‌ها تولیدکننده در کنار این دو خودروساز فعال هستند، اما نگاهی به سهم خودروسازان در تولید و بازار حکایت از وجود انحصار پررنگی دارد. درواقع به غیر از ایران‌خودرو و سایپا مابقی شرکت‌هایی که نام آنها در فهرست تولیدکننده آمده است، نه‌تنها میزان تولید این شرکت‌ها در قیاس با بزرگان این صنعت بسیار ناچیز است بلکه فعالیت این شرکت‌های کوچک عمدتا در واردات و مونتاژ خودروهای خارجی خلاصه می‌شود. برهمین اساس شبهه‌ای که از سوی خودروسازان درخصوص انحصاری نبودن صنعت خودرو ایجاد و باعث شده بود تا شورای رقابت برای روشن شدن آن از مجلس تقاضای استفساریه کند نیز با اعلام نظر نهایی مجلس منتفی شد. به اعتقاد نمایندگان مجلس صنعت خودرو در ایران انحصاری است و طبق قانون قیمت‌گذاری آن باید از سوی شورای رقابت انجام شود.
این درحالی است که خودروسازان با این بهانه که زیان‌ده هستند تنها راه خلاصی از این معضل را در افزایش قیمت‌ها می‌دانند و برهمین اساس هر ساله درخواست افزایش قیمت خود را به شورای رقابت ارسال می‌کنند. اما از سال گذشته و براساس فرمول جدید قیمت‌گذاری خودرو که در شورای رقابت تصویب شد، درخواست‌های افزایش قیمت خودروسازان به بن‌بست خورد زیرا این شورا به هیچ عنوان با توجیهات تولیدکننده‌ها برای بالا بردن قیمت‌ها موافق نیست و آنها را به ارتقای بهره‌وری و افزایش تیراژ تولید به‌عنوان راه‌های جایگزین افزایش قیمت توصیه می‌کند. هرچند رویه کنونی شورای رقابت به سدی در برابر خودروسازان تبدیل شده است، اما به‌نظر می‌رسد آنها با وجود شرایط جدید اقتصاد ایران و لغو تحریم‌ها نیز راهی برای حفظ انحصار خود در بازار خودرو پیدا کرده‌اند، بنابراین درحالی‌که انتظار می‌رفت در دوره پساتحریم و با ورود خودروسازان خارجی تا حدودی انحصار موجود در این بازار شکسته و به متنوع شدن آن منجر شود، ولی برنامه‌ریزی خودروسازان نشان می‌دهد که برای این شرایط تازه هم فکری کرده‌اند.
همان‌گونه که اشاره شد، بنابر گفته‌های مدیرعامل ایران‌خودرو حتی درصورتی که خودروهای خارجی نیز در ایران تولید شود، با یک مکانیسم قیمت‌گذاری خاص انحصار در دستان خودروسازان بزرگ وطنی باقی می‌ماند. بر این اساس تعیین قیمت خودروهای خارجی تولید شده در داخل ٣٠درصد بالاتر از خودروهای مشابه ایرانی این انحصار را ضمانت می‌کند. با این روش تولیدکننده‌ها خودروهای خارجی را در اولویت دوم خریداران قرار می‌دهند. البته تجربه نشان داده است که قیمت به‌عنوان یک مولفه مهم در انتخاب محصول به تنهایی کارایی ندارد و مواردی نظیر کیفیت و خدمات پس از فروش نیز تأثیر بسیار زیادی دارد.
خودروسازان داخلی باید دادگاهی شوند
درحالی‌که این روزها خودروسازان از گرانی محصولات خود سخن می‌گویند، رضا شیوا رئیس شورای رقابت در اظهار نظری متفاوت، «دادگاهی شدن» خودروسازان داخلی را خواستار شد. او با بیان این‌که در سال گذشته تعداد زیادی از مردم به علت کم‌کیفیتی خودروها جان خود را از دست داده‌اند، خودروسازان داخلی را مقصر عنوان کرد و خطاب به دبیر انجمن خودروسازان گفت: به جای صحبت دایمی از افزایش قیمت، مقداری به دنبال افزایش کیفیت بروید. در سال گذشته چند نفر از مردم به علت کم‌کیفیتی خودروهای شما جان خود را از دست داده‌اند؟ شما مقصر آن هستید. به گزارش آنا، رئیس شورای رقابت گفت : برگزاری مزایده پس از رفع تحریم ها برای خودروسازان خارجی توطئه خودروسازان ایرانی برای جلوگیری از ورورد خودروهای با کیفیت خارجی است. وی با تأکید بر این‌که خودروهای زیر 2000 سی‌سی بیش از ٨٠درصد نیاز اقشار کم درآمد جامعه را رفع می‌کند، افزود: آیا بیش از دو شرکت برای تولید خودروهای زیر 2000 سی‌سی در کشور وجود دارد؟ این دو شرکت نیز بازار را بین خود تقسیم کرده‌اند و یک گروه خودروهای کوچک تیپ پراید و گروه دیگر تیپ پژو 405 و پارس را تولید می‌کند. او اظهار کرد: بر همین اساس بازار این نوع خودروها درحال حاضر کاملا در انحصار این دو خودروساز است. بر این اساس این تولیدکنندگان به راحتی می‌توانند قیمت هر یک از کالاها را در بازار آزاد و حاشیه افزایش دهند و این امر را با عناوین مختلف مانند کاهش دادن تولید یا عرضه نکردن به بازار انجام می‌دهند. شیوا با تأکید بر این‌که بازار رقابتی این‌گونه نیست، ادامه داد: در بازار رقابتی اگر یک تولیدکننده بخواهد چنین رویکردی را در پیش گیرد، تولیدکننده دیگر وارد بازار می‌شود. بنابراین تولید این نوع خودروها در ایران فعلا انحصاری است و باید شورای رقابت بر قیمت آنها نظارت داشته باشد. این مقام مسئول اضافه کرد: بحث دیگر که در بسیاری از موارد به نقل از آقای نعمت‌بخش (دبیر انجمن خودروسازان) شنیده‌ام این است که ایشان اعتقاد دارند سرمایه‌گذاران به این حوزه ورود نمی‌کنند. اگر سرمایه‌گذاران بیایند و بازار را نیز رقابتی کنند، ما به هیچ وجه دخالت نمی‌کنیم.
دلمان نمی‌خواهد دخالت کنیم
او با تأکید بر این‌که «ما اصلا دلمان نمی‌خواهد دخالت کنیم»، عنوان کرد: ما به بازار آزاد اعتقاد داریم و می‌خواهیم که قیمت‌ها در بازار آزاد تعیین شود اما به شرط این‌که انحصار وجود نداشته باشد. باید توجه داشته باشیم که ما اصلا دلمان نمی‌خواهد دخالت کنیم. ما به بازار آزاد اعتقاد داریم و می‌خواهیم که قیمت‌ها در بازار آزاد تعیین شود اما به شرط این‌که انحصار وجود نداشته باشد.
استعفای من به شما چه ارتباطی دارد
رئیس شورای رقابت در پایان بیان کرد: آقای نعمت‌بخش( دبیر انجمن خودروسازان) یکی دو بار اشاره کردند که اگر من نمی‌توانم شورای رقابت را اداره کنم باید استعفا دهم اما در جواب باید بگویم که استعفای من به شما چه ارتباطی دارد؟ کما این‌که شورای رقابت متشکل از ١٥ عضو از شخصیت‌های برتر اقتصادی، صنعتی و تجاری کشور است و من تصمیم‌گیرنده نیستم. شیوا تأکید کرد: تا زمانی که کیفیت خودرو افزایش نیابد، به هیچ‌وجه افزایش قیمت نخواهیم داشت.