مذاكرات براي پنجمين بار در يك سال و نيم گذشته تمديد شد؛ تمديدي كه طرفين اصرار دارند نام «تمديد» را براي آن به كار نبرند و از آن با عنوان ادامه مذاكرات ياد كنند. به نظر مي‌رسد تحليلگران و خبرنگاران رسانه‌هاي متفاوت داخلي و خارجي حاضر در مذاكرات هم با اين رويكرد كنار آمده‌اند. پيش از اين زمزمه‌هاي حاشيه‌اي حاكي از اين بود كه ايران و 1+5 روز چهارشنبه به تفاهم خواهند رسيد؛ برنامه‌ريزي‌اي كه از منظر رسانه‌اي بسيار بي‌نقص هم به نظر مي‌رسيد. تيم مذاكره‌كننده امريكا مي‌توانست صبح روز پنجشنبه به وقت وين در حالي كه هنوز قانونگذاران كنگره به وقت امريكا در خواب هستند، متن توافق جامع هسته‌اي را به خاك كشور خود رسانده و پس از دريافت امضاي باراك اوباما؛ رييس‌جمهور ايالات متحده آن را به كنگره واگذار كنند. با اين همه حناي اين سناريو ديگر رنگي ندارد.
به گزارش اعتماد ، مذاكرات به شكل رسمي تا روز ١٠ جولاي تا لحظه تنظيم اين خبر ادامه پيدا خواهد كرد و البته كه شانس چنداني هم براي حل و فصل اختلاف‌هاي باقي مانده تا پايان روز پنجشنبه برابر با ٩ جولاي به وقت وين وجود ندارد. اين ساعات در وين همه مي‌دانند كه مذاكرات به احتمال بسيار زياد به توافق جامع هسته‌اي تبديل خواهد شد. اين توافق بيش از هر زمان ديگري در اين ١٣ سال به خط پايان نزديك شده است و البته به همين ميزان هم با رسيدن به اين خط فاصله دارد. مواضع نهايي عريان شده و بر روي ميز مذاكره قرار گرفته است. حالا شعار نياز به تصميم سياسي بيش از هر زمان ديگري بايد جامه عمل بپوشد. اين مذاكرات ضرب‌الاجل‌هاي جولاي و نوامبر ٢٠١٣، مارس و ژوئن ٢٠١٤ را پشت سر گذاشته است و در نخستين دهه ماه جولاي همچنان به مسير خود ادامه مي‌دهد. گفت‌وگوها در مسير خاكستري ادامه دارد. نه سپيدي توافق به راحتي رخ مي‌نمايد و نه تيرگي شكست مي‌تواند مذاكره‌كنندگان را از ادامه مسير بازدارد. همه توافق را مي‌خواهند اما از جنس و ماهيت خوب آن.
سه‌شنبه انتظار
رفت و آمد وزراي امور خارجه ١+٥ به وين ديگر چندان محل ارعاب خبري نيست. وزراي امور خارجه ايران و شش كشور مقابل آن روز دوشنبه و سه‌شنبه مذاكرات بسيار فشرده‌اي را دنبال كردند؛ مذاكراتي كه در برخي از موارد هم به تنش و درگيري لفظي كشيده شد. با وجود آنكه زياده خواهي‌هاي طرف مقابل و تغيير موضع از مواضع اعلام شده در لوزان عملا مذاكرات را به تطويل زماني مبتلا كرده است به نظر مي‌رسد كه اين تنها اختلاف ميان ايران و شش كشور مقابل آن نيست كه به گره در كار مذاكرات بدل شده است بلكه كشورهاي عضو ١+٥ هم در چند مورد با هم اختلاف نظر داشته و هنوز به اجماع قطعي نرسيده‌اند. تصويرهايي كه از جلسات داخلي ١+٥ در ٤٨ ساعت گذشته منتشر شده است نشان مي‌دهد كه جان كري و سرگئي لاوروف كت‌هاي خود را از تن بيرون كرده، آستين‌ها را بالا زده‌اند و در برخي موارد دست را به نشانه خستگي بر روي پيشاني گذاشته‌اند. وزراي امور خارجه شش كشور با فاصله بسيار اندك كنار هم نشسته‌اند تا تكليف قطعنامه شوراي امنيت را مشخص كنند. شش قطعنامه سازمان ملل حالا بايد جاي خود را به يك قطعنامه ديگري بدهند كه متن آن در حال حاضر بر روي ميز و در حال رايزني با ايران است. روز سه شنبه وزراي امور خارجه ١+٥ يك به يك كوبرگ را ترك كرده و پيش از آنكه سوار ماشين‌هاي اسكورت شده خود شوند با خبرنگاران از دستاوردهايي گفتند كه در اين دو هفته به دست آمده است و چالش‌هايي كه هنوز عبور از آنها آسان نيست. گفته مي‌شود وزرايي كه رفته‌اند تا ساعات پاياني روز چهارشنبه و يا تا ظهر امروز (پنجشنبه) خود را به وين مي‌رسانند تا گفت‌وگوها و رايزني‌هاي هسته‌اي را ادامه دهند. محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان هم كه قرار بود حسن روحاني، رييس‌جمهور را در كنفرانس بريكس در مسكو همراهي كند در وين ماند تا شايد بتواند در مدت زمان باقي مانده كار را تمام كند. اصلي‌ترين پرسش اين روزها اين است كه چه گره‌هايي در گذر اين بازه زماني دو هفته‌اي حل شده است و چه گره‌هايي هنوز باقي مانده‌اند؟
هرچند سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه مي‌گويد كه هنوز ده گره كم و بيش باقي مانده است اما آخرين اخبار رسيده از وين و همچنين آخرين نقل قول رسانه‌اي از سيد عباس عراقچي، عضو ارشد تيم مذاكره‌كننده ايران تيتر و خبرهاي روز چهارشنبه روزنامه اعتماد را تاييد مي‌كند: «متن توافق جامع هسته‌اي از پرانتز تميز شده است. از مجموع ٥ ضميمه، ٤ ضميمه بسته شده‌اند و كار ضميمه فني هنوز به خط پايان نرسيده است. متن قطعنامه شوراي امنيت هم كه بايد در بازه زماني ٣ تا ٤ روزه پس از اعلام توافق هسته‌اي در شوراي امنيت به تصويب برسد همچنان به نقطه آخر و مهيا شدن براي امضا نرسيده است.» از روز چهارشنبه كه «اعتماد» اين خبر را منتشر كرد تا امروز پيشرفت‌هاي بسيار چشمگيري در متن قطعنامه شوراي امنيت به دست آمده است. علاوه بر آن گفته مي‌شود كه درضميمه فني هم پيشرفت‌هايي صورت گرفته است و ٩٠ درصد از متن از پرانتز تهي است.
مذاكره هسته‌اي ميان ايران و ١+٥ هم درست مانند هر مذاكره ديگري در فضاي گنگي پيش مي‌رود و به دليل نزديك بودن فواصل زماني مذاكرات و همين طور جنس متفاوت گفت‌وگوها نمي‌توان انتظار داشت كه از پس هرتك ديداري، پيشرفت محسوسي عايد كل روند شود. علي واعظ، تحليلگر گروه بين‌المللي بحران در اين خصوص مي‌گويد: «توافقي در كار نخواهد بود تا دقيقه آخر. تا آن زمان هركدام از طرفين منتظر هستند كه ديگري گام آخر را بردارد.» سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه هم در اين خصوص مي‌گويد: هرچند به خط پايان نزديك‌تر مي‌شويد، طرف مقابل براي تامين خواسته‌هاي بيشتر خود حريص‌تر مي‌شود.
فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در حالي كه وزراي ١+٥، وين را براي حداقل ٢٤ ساعت ترك كردند در كوبرگ ماند تا دوشادوش جان كري و جواد ظريف كار بر روي متن اختلاف‌هاي باقي‌مانده را ادامه دهد. وي در آخرين اظهارنظرها‌يش، به صراحت تاكيد كرده است كه به سخت‌ترين و حساس‌ترين بخش مذاكرات رسيده‌ايم. موگريني، مذاكرات را سخت و چالش‌برانگيز خوانده اما همزمان از حصول پيشرفت‌ها هم سخن مي‌گويد. وي در بخش‌هايي از سخنان خود گفت: من اينجا مي‌مانم و كار بر روي متن توافق ادامه دارد. ما طبق بازه زماني كه در اختيار داريم به كار خود ادامه مي‌دهيم. همچنان درباره زمان انعطاف داريم. هم اكنون زمان توافق است. پنجره‌اي باز است كه از حداكثر آن استفاده مي‌كنيم قرار نيست اين پنجره را ببنديم و يك پنجره ديگر باز كنيم.
دست همچنان بالاي ايران در مذاكرات
مذاكرات ايران و ١+٥ به شمارش معكوس رسيده است. تا كمتر از پنج روز ديگر يا بايد توافق اعلام شود و يا راهكاري جديد براي تداوم ديپلماسي در نظرگرفته شود. دومين سناريو بسيار بعيد به نظر مي‌رسد. در شرايطي كه بحران‌هاي منطقه‌اي، خاورميانه را در برگرفته است و اروپا هم از ناحيه يونان تحت فشار شديد سياسي و اقتصادي قرار دارد به نظر مي‌رسد كه در حال حاضر پرونده هسته‌اي ايران، پرونده شماره يك بر روي ميز كار پنج عضو دايم شوراي امنيت است. تيم مذاكره‌كننده ايران را كه رعايت خطوط قرمز فني را به عنوان محور رايزني‌هاي هسته‌اي خود قرار داده است ،مي‌توان نخستين كشوري دانست كه ذيل قطعنامه فصل هفت شوراي امنيت رفته است اما بدون درگيري نظامي در حال خروج از آن است. كار روي كلمه به كلمه قطعنامه جديد شوراي امنيت در حال حاضر توسط برجسته‌ترين حقوقدان‌هاي تيم مذاكره‌كننده ايران و طرف مقابل ادامه دارد. ايران در حالي براي تامين تمام حقوق خود حاضر به تطويل مذاكرات و عدم مقدس شمردن ضرب‌الاجل‌ها است كه اين نخستين بار در تاريخ شوراي امنيت است كه قطعنامه فصل هفت دارد بر سر متن قطعنامه جديد با اعضاي دايم شوراي امنيت كار مي‌كند. جمهوري اسلامي ايران در جريان دو سال مذاكره، حقي را از طرف مقابل گرفته و براي خود تثبيت كرده است كه در ١٣ سال گذشته فعل حرام براي ايران از نگاه غرب بوده است. در نتيجه اين توافق هم برنامه هسته‌اي ايران تثبيت خواهد شد و هم ايران به عنوان يك عضو رسمي كشورهاي داراي توانمندي هسته‌اي مشروعيت اقدام‌هاي خود را دريافت مي‌كند.
شش كشور مقابل ايران در حالي تلاش مي‌كنند به گفته خود چهار راه رسيدن ايران به بمب هسته‌اي را مسدود كنند كه ايراني كه به دليل غني سازي اورانيوم ذيل فصل هفت سازمان ملل رفته بود در حالي كه از همين حق برخوردار است از ذيل فصل ٧ خارج خواهد شد. علاوه بر اين هرجدول زماني كه براي برداشته شدن تحريم‌ها هم تعيين شود باز هم نمي‌توان ادعا كرد كه شاكله تحريم‌ها عليه ايران حفظ شده است. در شرايطي كه در سايه توافقي متناظر، ايران تعهدات فني خود را اجرا كرده و طرف مقابل هم تحريم‌هاي چندگانه را لغو كند، سيستم برگشت‌پذيري تحريم‌ها به آساني نخواهد بود. زماني كه شركت‌هاي اروپايي به تهران سرازير شوند و روند سرمايه‌گذاري در ايران آغاز شود نمي‌توان با يك دكمه همه‌چيز را دوباره به نقطه اوليه اجماع عليه ايران برگرداند. در چند روز گذشته رسانه‌هاي غربي روي بحث تحريم‌هاي تسليحاتي ايران بسيار مانور داده‌اند و ادعا كرده‌اند كه يكي از اصلي‌ترين گره‌هاي باقي مانده بحث مقاومت طرف مقابل در برابر برداشتن تحريم‌هاي تسليحاتي ايران است. اين در حالي است كه منابع فرانسوي تاكيد دارند كه اين مساله نمي‌تواند مانع از رسيدن به توافق شود و دو طرف به فرمولي براي حل و فصل آن رسيده‌اند.
عبور از ٩ جولاي و فرصت ٦٠ روزه كنگره
در شرايطي كه ايران و ١+٥ نتوانند تا ساعت چهار صبح روز جمعه به وقت وين به توافق جامع هسته‌اي برسند، عملا مذاكرات از ضرب‌الاجل ٩ جولاي عبور مي‌كند و وارد كارزار ٦٠ روز فرصت كنگره براي بررسي مي‌شود. در اين بازه زماني هم رييس‌جمهور امريكا نمي‌تواند تحريم‌هاي ايران را بردارد.
تيم مذاكره كننده ايران از ابتدا اعلام كرده است كه به هيچ ضرب‌الاجل زماني خود را مقيد نمي‌داند و به دنبال توافق خوب است و نه توافق به هر قيمتي. از سوي ديگر در حالي كه مساله ٩ جولاي در بسياري از رسانه‌هاي غربي پررنگ هم مي‌شود تيم ايران طرف مقابل خود در مذاكرات را دولت ايالات متحده مي‌داند و نه كنگره امريكا. بر اساس اين منطق اگر مذاكرات از مرز ٩ جولاي بگذرد دولت ايالات متحده يا بايد به گونه‌اي كنگره را براي كوتاه‌تر كردن زمان بررسي تحت فشار قرار دهد يا در لابي پشت پرده ديرتر رساندن توافق را بي تاثير بر مدت زمان بررسي آن كند كه اين مساله با توجه به ماهيت قانون شدن تاريخ ٩ جولاي عملا در سيستم حقوقي امريكايي‌ها جايي ندارد. هرچند تيم‌هاي مذاكره‌كننده ايران و ١+٥ تاكيد دارند كه به تمديد طولاني‌مدت مذاكرات فكر نمي‌كنند اما در شرايطي كه توافق ظرف چند روز آينده حاصل نشود و تمديد يك تا دو ماهه‌اي در كار باشد و در نتيجه آن اين توافق روز ٧ سپتامبر به بعد به كنگره برسد، دوباره مدت زمان بررسي آن به ٣٠ روز خواهد رسيد.
كنگره امريكا از پايان دهه اول آگوست تا ٧ سپتامبر تعطيل است. كار مذاكرات ايران و ١+٥ در حال حاضر ساعت به ساعت تغيير مي‌كند و بر همين اساس نمي‌توان پيش‌بيني كرد كه آيا قطعا پايان مذاكرات پيش از ٩ جولاي خواهد بود يا خير؟ تا لحظه تنظيم اين خبر اين جديت در تيم‌هاي مذاكره‌كننده است كه بتوانند مانع از تطويل مدت زماني بررسي پرونده تا ٦٠ روز در كنگره شوند اما تمام مذاكره‌كنندگان تاكيد دارند كه توافق خوب را قرباني بازه‌هاي زماني نمي‌كنند. برخي منابع غربي روز گذشته از احتمال ادامه مذاكرات تا روزهاي شنبه و يكشنبه هفته آتي خبر داده‌اند، خبري كه از سوي تيم مذاكره كننده ايران تاييد و يا تكذيب نشده است. از سوي ديگر با توجه به آنكه وزير امور خارجه روسيه تا روز جمعه به وين بازنمي‌گردد همگان احتمال رسيدن به توافق روز يا شب پنجشنبه را بعيد مي‌دانند.
هيچگاه يك ايراني را تهديد نكنيد
مذاكرات دوشنبه شب وزراي امور خارجه ايران و ١+٥ با اندكي تنش لفظي همراه بوده است. با توجه به آنكه مسائل باقي مانده روي ميز عملا حساس‌ترين و پيچيده‌ترين مسائل هستند به نظر مي‌رسد كه تا حدودي تند شدن در اين جلسات هم چندان خارج از انتظار نباشد. به گزارش «اعتماد»، يك منبع روس كه در جريان جزييات نشست فوق وزرا بوده است در خصوص چند و چون ماجرا مي‌گويد: بحث‌ها ميان تيم مذاكره‌كننده ايران و ١+٥ بر سر تحريم‌هاي تسليحاتي ايران بالا گرفت و محمدجواد ظريف با يادآوري ماجراي حمايت كشورهاي غربي از صدام حسين در هشت سال جنگ تحميلي از آنها خواست كه نگاهي به كارنامه حمايت خود از جريان‌ها و چهره‌هاي تروريستي داشته باشند. در اين زمان يكي از اعضاي تيم مذاكره‌كننده ١+٥ با توسل به لحني تند، از عدم حصول توافق در شرايط مقاومت بيشتر ايران خبر مي‌دهد كه در اين هنگام محمد جواد ظريف به صراحت مي‌گويد: «هيچگاه يك ايراني را تهديد نكنيد.» به گفته اين منبع روس اين موضع‌گيري قاطعانه محمدجواد ظريف با استقبال سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه مواجه شد و او در پي اين جمله ظريف بلافاصله گفت: «همچنين يك روس را». اين مطلب در حالي در رسانه‌هاي داخلي و خارجي انعكاس يافته است كه محمدجواد ظريف همواره بر وجود احترام ميان وزراي ايران و كشورهاي مذاكره‌كننده با وجود اختلاف‌ها تاكيد داشته است.