زمان میگذرد و من ديگر كودك نيستم هرچند كه چشمانم پشت ويترين اسباب‌بازی فروشی مانده است. گاهي با ديدن كودكاني كه همراه پدر و مادرشان به خريد مي‌روند و بستني مي‌خورند براي لحظه‌يي دلم بي‌قرار مي‌شود اما دوباره به ياد مي‌آورم كه من ديگر كودك نيستم. سهم من از شادي‌هاي كودكي تنها دويدن دنبال بزرگ‌ترهايي است كه دستان كودكانشان را محكم گرفته‌اند مبادا آسيب ببينند و من روزانه با هزاران خطر مي‌جنگم تا شب با پول به خانه بروم... ... اينها تصاوير مبهمي است كه از نگاه يك كودك كار مي‌گذرد. او دستانش كوچك است اما همتش طعنه مي‌زند به هيبت مردانه هر مردي. ديدن كتاب‌هايش دركنار بساط واكس يادآور نيمكت‌هاي خالي مدرسه است. جايي كه او بايد دركنار همكلاسي‌هايش لي‌لي‌كنان بدود و بخندد و هرگز دغدغه نان نداشته باشد.
ديدن لباس‌هاي نيمه‌پاره و چهره دودآلود و گاهي چشمان اشك‌بارشان تلنگري است براي آناني كه مسووليت دارند خنده را بار ديگر به لبان كودكان اين سرزمين بازگردانند. در همين رابطه پژوهش، عضو هيات مديره انجمن حمايت از حقوق كودكان مي‌گويد: نمي‌توانيم انتظار داشته باشيم با بودجه‌يي كه وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي (400ميليون تومان) به عنوان مشوق‌هاي تحصيلي ارايه مي‌دهد، مشكل آموزش كودكان كار حل شود. از سوي ديگر با توجه به جمعيت 79ميليون نفري كشور حدود 10ميليون نفر بي‌سواد مطلق هستند درحالي كه سواد سرمايه فرهنگي است و كسي كه سواد ندارد، آسيب‌پذيري بيشتر داشته و مهارت‌آموزي او نيز كمتر خواهد بود.
بنابراين توجه به بعد آموزش كودكان كار از اهميت بيشتري نسبت به ساير آسيب‌هايي كه آنان را تهديد مي‌كند بايد مورد توجه باشد. در چنين شرايطي به نظر مي‌رسد با ورود بخش تعاون و معرفي توانمندي‌هاي اين بخش در حوزه‌هاي اجتماعي به ويژه با حضور تعاوني‌هاي دانش‌آموزي مي‌توان اميدوار بود تا حدودي مشكل آموزش و تحصيل كودكان كار مرتفع شود. آمار‌ها نشان مي‌دهد طي دو سال گذشته 143هزار نفر از كودكان در هيچ مدرسه‌يي ثبت‌نام نكرده‌اند كه از اين تعداد 67هزار نفر آنان در مقطع ابتدايي قرار دارند.
سازمان بين‌المللي كار از سال 2002 بر گستره جهاني كار كودك و اقدامات و تلاش‌هاي مورد نياز براي محو آن تمركز كرد. بر همين اساس روز 12ژوئن از همان سال به عنوان روز جهاني مقابله با كار كودك اعلام شد. با اين هدف كه هيچ كودكي نبايد مجبور به كار كردن باشد و كودكان براي ساختن آينده‌يي بهتر بايد به تحصيل، آموزش، شادي و نشاط بپردازند. هرچند كه معاون رييس‌جمهوري در امور زنان و خانواده با بيان اينكه آمار دقيقي در مورد كودكان كار دركشور وجود ندارد اما آمارهاي جهاني نشان مي‌دهد، سالانه 250ميليون كودك پنج تا 14ساله در جهان از كودكي محروم مي‌شوند؛ طبق اين آمار 120ميليون نفر از آنها وارد بازار كار شده و مشغول به كار تمام‌وقت هستند. 61درصد اين كودكان در آسيا، 32درصد در آفريقا و 7درصد در امريكاي لاتين زندگي مي‌كنند.
محروميت از تحصيل بيش از 6 ميليون كودك
به همين مناسبت ايسنا اقدام به برگزاري ميزگرد تخصصي در اين رابطه كرده است. در اين نشست اميرمحمود حريرچي، جامعه‌شناس با ارايه آمارهايي از كودكان بازمانده از تحصيل، سياست‌هاي آموزش و پرورشي دولت‌ها از ديرباز تاكنون را مورد نقد قرار داد و گفت: طبق آمارهاي رسمي 20ميليون 7 تا 18ساله در سن مدرسه دركشور وجود دارد درحالي كه آموزش و پرورش در سال جاري تعداد دانش‌آموزان را 13ميليون و به رواياتي ديگر 13ميليون و 600هزار نفر اعلام كرده است. حال بايد پرسيد 7-6 ميليون نفر ديگري كه در سنين مدرسه هستند چه مي‌كنند؟ در پاسخ به اين سوال بايد گفت اينها همان افرادي‌اند كه مورد «آزار و غفلت» قرار گرفته و به آنان كودك كار گفته مي‌شود؛ البته واژه غفلت به نسبت آسيب‌هاي وارده به اين كودكان بسيار ناچيز و محتاطانه است و اين تعداد دقيقا همان قشر آزارديده جامعه هستند.
اين جامعه‌شناس افزود: براساس قانون كودكان تا 15سالگي واجب‌التعليم هستند؛ آيا با وجود چنين قانوني، آموزش و پرورش كشور چنانچه دانش‌آموزي سال آينده در مدرسه خود ثبت‌نام نكند اين مساله را پيگيري خواهد كرد؟ وي در ادامه گفته‌هاي خود ضمن ابراز نارضايتي و انتقاد از فقدان بانك اطلاعاتي كودكان كار همچنين وضعيت عدم پيگير‌‌هاي ثبت‌نام در مدارس توسط آموزش و پرورش گفت: مدرسه‌يي كه دانش‌آموزي را ثبت‌نام مي‌كند بايد موظف و مكلف شود كه در صورت عدم ثبت‌نام در سال آينده اين موضوع را پيگيري و گزارشات لازم را در اين خصوص ارايه دهد تا بتوان علل آن بررسي و حل كرد تا پس از آن كمتر شاهد ترك تحصيل كودكان باشيم.
شناسايي 30 هزار كودك كار و خيابان در تهران
حريرچي در ادامه ضمن بيان اينكه كودكي كه وارد بازار كار شده و به عنوان كودك كار شناخته مي‌شود ناخودآگاه از چرخه حمايت‌هاي تحصيلي و آموزشي خارج خواهد شد، افزود: درحال حاضر تعداد كودكاني كه مطلقا به عنوان كودكان كار و خيابان شناخته شده‌اند در تهران حدود 30هزار نفر است. اين كودكان عموما از چرخه‌هاي تحصيلي خارج شده و حضور آنان در مراكز آموزشي انجمن‌ها نيز به معناي مدرسه رفتن آنها نيست بلكه تنها راهي براي كسب مهارت و دانش‌آموزشي آنهاست تا بتوانند جهت رفع نيازهاي خود و بهبود شرايطشان در آينده اقدام كنند.
30 تا 40 هزار كودك بازمانده از تحصيل در سيستان و بلوچستان
حبيب‌الله مسعودي‌فريد، معاون امور اجتماعي سازمان بهزيستي كشور ضمن اشاره به يكي از طرح‌هاي وزارت تعاون،كارو رفاه‌اجتماعي درخصوص ساماندهي كودكان بازمانده از تحصيل و اختصاص اعتباري خاص به اين طرح و اجراي پايلوت آن در استان‌هاي فارس، خوزستان و سيستان و بلوچستان گفت: براساس آمارهاي آموزش و پرورش در استاني مانند سيستان و بلوچستان 30 تا 40هزار كودك بازمانده از تحصيل وجود دارد و رسيدگي به اين امر درحال حاضر جزو مصوبات شوراي عالي رفاه است.
اما پژوهش، عضو هيات مديره و فعال حقوق كودك در اين رابطه مي‌گويد: وزارت رفاه تصميم گرفت 400ميليون تومان را تحت عنوان مشوق تحصيلي به 10NGO و به هر NGO 40ميليون تومان در قالب ماهانه 50هزار تومان براي هر كودك جهت ساماندهي آموزشي كودكان بازمانده از تحصيل پرداخت كند. هدف آنان اين بود كه با پرداخت اين اعتبارات به NGOها ظرف مدت 6 ماه اين كودكان به چرخه تحصيل بازگردند درحالي كه درحال حاضر مدارسي در تهران وجود دارد كه از 220دانش‌آموز آن 120نفرشان كودك كار هستند. پس از آنكه وضعيت اين مدرسه به وزارتخانه گزارش شد در آنجا مطرح كرديم كه اگر وزارتخانه قصد ساماندهي صحيح اين كودكان را دارد، مي‌تواند اين مدرسه را به عنوان پايلوت براي بازگرداندن دانش‌آموزان در نظر گرفته و نتايج آن را به كل كشور تعميم دهد.
پژوهش ادامه داد: اجراي چنين سياست‌هايي نه تنها مشكل اين كودكان را حل نخواهد كرد بلكه باعث ايجاد چرخه فساد دركشور شده و سرنوشت اين كودكان را به مخاطره مي‌اندازد. درحالي كه براي دوري از اين مسايل بايد برنامه‌يي شفاف، مشخص و مبني بر پايش و ارزيابي صورت گيرد تا كمك حال آنان باشد و در غير اين صورت نيز چنين طرح‌هايي هيچ نتيجه مثبتي در پي نخواهد داشت. پژوهش افزود: حتي شنيده‌ايم برخي كلينيك‌هاي مددكاري با ارايه كدهاي ملي اين 40ميليون تومان را از وزارت رفاه گرفته‌اند كه اين مساله خود بسيار جاي بحث دارد.
اقدام مثبت آموزش و پرورش در منطقه 12 تهران
همچنين در اين ميزگرد پژوهش در ادامه به يكي از رخدادهاي مناسب و تاثيرگذار در اين حوزه اشاره كرد و گفت: اقدام مثبتي اخيرا از طريق تعامل با آموزش و پرورش انجام شد كه در سال جاري دو مدرسه در منطقه 12 در شيفت بعدازظهر به آموزش كودكان كار اختصاص يافته و شرط ما در آنجا ثبت‌نام بدون قيد و شرط تمام كودكان بي‌هويت و با هويت است. وي ادامه داد: اميدواريم در ادامه سال جاري نيز بتوانيم شيفت‌هاي صبح را براي آموزش اين كودكان از آموزش و پرورش دريافت كنيم زيرا 7:30 تا 9:30صبح مناسب‌ترين ساعت آموزشي براي كودكان كار است و تنها در اين ساعت كارفرمايان اين كودكان مجوز غيبت در محل كار را به آنان مي‌دهند؛ براساس تجربيات اين آموزش‌هاي دو ساعته نيز بسيار موثر بوده و زماني كه اين كودكان را پس از طي اين دوران آموزشي براي انجام امتحانات همسان به آموزش و پرورش مي‌فرستيم شاهد آن هستيم كه در امتحانات موفق شده و مي‌توانند وارد مدارس آموزش و پرورش شوند.
حمايت از كودكان كار با همكاري ساير سازمان‌هاي مرتبط
حميد كلانتري معاون تعاون وزير تعاون، كار و رفاه اجتماعي در اين رابطه مي‌گويد: طي توافقنامه‌يي كه با وزارت آموزش و پرورش داشته‌ايم تعاوني‌هاي دانش‌آموزي با تاسيس در محل تحصيل دانش‌آموزان مي‌توانند در مقطع دبيرستان و هنرستان مهارت‌هاي كارجمعي، خريد و فروش محصولات، مديريت، توجه به كاهش قيمت تمام شده و افزايش كيفيت محصولات توليد شده را بياموزند. اين اقدام با همكاري وزارت آموزش و پرورش، وزارت تعاون،كار و رفاه اجتماعي و حمايت دولت ميسر مي‌شود. با گسترش چنين اقداماتي مي‌توان مهارت‌ها و توانمندي‌هاي دانش‌آموزاني را كه به دليل فقر و به كارهاي غيرمفيد روي مي‌آورند و از سوي برخي مزدوران به استثمار گرفته مي‌شوند در مسير درست هدايت كرد. با تعميم اين اقدام جهت كمك به كودكان كار و جلوگيري از ترك تحصيل آنان با هدف كسب درآمد مي‌توان با ساير سازمان‌ها و نهادهاي تاثيرگذار همچون شهرداري‌ها، كميته امداد امام خميني(ره) و بهزيستي و مراكز خيريه دست به دست هم داد تا اين ايده يعني حمايت از كودكان بازمانده از تحصيل با كمك تعاوني‌هاي دانش‌آموزي را جامه عمل پوشاند.