مقامهاي مالي و اقتصادي كشورهاي مختلف جهان در حالي براي شركت در نشستهاي بهاره صندوق بينالمللي پول و بانك جهاني به پايتخت قدرتمندترين اقتصاد جهان رفتهاند كه نگرانيها مبني بر امكان كمرنگ شدن نقش رهبري امريكا در عرصه اقتصادي جهان در حال افزايش است. آنهم در شرايطي كه به نوشته روزنامه نيويوركتايمز، جهان به اين رهبري نياز دارد.
نيويوركتايمز نوشته است، هياهوي نشست بهاره صندوق بينالمللي پول و بانك جهاني در واشنگتن اين نگراني را برجسته كرده كه دولت امريكا بهقدري دچار تفرقه شده كه در آستانه واگذار كردن رهبري اقتصاد جهان است؛ رهبرياي كه از پايان جنگ جهاني دوم ايجاد شده و تقريبا تابهامروز ادامه داشته است.
ارويند سوبرامانيان، مشاور ارشد اقتصادي دولت هند، ميگويد، امريكا تقريبا در حال از دست مشروعيت خود به سود قدرتهاي نوظهور است. افراد نميتوانند اين مساله را بيش از حد علني كنند اما معتقدم اين موضوع مهمترين موضوع نشستهاي بهاره است.»
برخلاف سوبرامانيان، برخي ديگر از مقامهاي حاضر در اين نشست آشكارا در اينباره صحبت كرده و تاييد كردند كه نقش امريكا در سراسر جهان در راس نگرانيهاي آنان قرار دارد. سوبرامانيان ميگويد: «عقبنشيني امريكا چندان تعمدي نيست اما بلكه نتيجه عملكرد نادرست و كمبود منابع لازم براي اعمال قدرت اقتصادي مانند گذشته است. امريكا بهدليل كاهش بودجه و درخواستهاي مختلف مالي، كمتر ميتواند قدرت اقتصادي خود را اعمال كند و بهدليل درگيريهاي سياسي، نتوانسته است اين قدرت را بهطور رسمي با ديگران شريك شود.»
كارشناسان ميگويند، اين وضع باعث دگرگوني در عرصه جهاني بهويژه بهنفع چين شده است. بهطوريكه حتي مقامهاي دولت اوباما نيز نگران گسترش روزافزون نفوذ اقتصادي چين در آسيا و ديگر مناطق هستند. نفوذي كه بدون توجه به استانداردهاي مربوط به حفاظت از محيط زيست، حقوق كارگران و شفافيت تجاري مرسوم در ميان نهادهاي غرب در حال افزايش است.
نيويوركتايمز مينويسد، دولت اوباما بهخوبي از اين چالش آگاه است. وي گفته بازارهاي پررشد و پرجمعيت در آسيا خواهند بود و اگر به شكلگيري مقرراتي كمك نكنيم كه عرصه را براي رقابتكردن شركتها و كارگرهاي ما در اين بازارها هموار كند، آنگاه چين مقرراتي تدوين خواهد كرد كه بهنفع كارگران و شركتهاي چيني است.
جيكوب جي ليو، وزير خرانهداري امريكا در مصاحبهيي در اينباره با اذعان به تنشهاي روبهرشد سياسي در واشنگتن و تاثير آن بر موقعيت امريكا ميگويد: «صداهايي زيادي از واشنگتن شنيده ميشود. من قصد ندارم كه وانمود كنم چيزي غير اين است اما با اين هياهوهاي سياسي در واشنگتن، صداي ايالات متحده امريكا در نشستهاي اينچنيني بهسختي بهگوش ميرسد.»
بنا بر اين گزارش، اوباما پنجسال پيش پيشنهاد كرد چين و ديگر قدرتهاي نوظهور اختيار بيشتري متناسب با قدرت فزاينده اقتصادي خود در ساختار مديريتي صندوق بينالمللي پول داشته باشند، اما اين طرح در پيچوخم كنگره گرفتار شد. اين امر يكي از دلايلي بود كه سبب شد چين نهاد مالي چندجانبهيي براي رقابت مستقيم با غولهاي مستقر در واشنگتن راهاندازي كند. تلاش اوباما براي انعقاد پيمان تجاري با ۱۲ كشور اقيانوس آرام به رويارويي كاخ سفيد با اتحاديههاي تجاري، طرفداران محيط زيست و ديگر كنشگران انجاميده است و احتمال دارد اين طرح با شكست روبهرو شود. حتي ممكن است كنگره در خردادماه بانك صادرات و واردات امريكا را منحل كند. اين امر سبب ميشود مشتريان خارجي تنها بمانند و صادركنندگان امريكايي در برابر رقباي خود ضعيف شوند. ادوين ترومن از مقامات سابق وزارت خزانهداري امريكا گفت ما داريم از جايگاه محوري كه قبلا در صحنه بينالمللي داشتيم، عقب مينشينيم. ديو جي رايچرت، نماينده كنگره، گفت اين كشمكش واقعا يك دوراهي براي امريكا و نقش رهبري آن در جهان است. ما با رهبري اقتصاد جهان، مسير را تعيين ميكنيم و اگر اين كار را نكنيم، ديگران وارد ميشوند.
هزينه كمكاري در اين موضوع كم نيست. تقويت نكردن صندوق بينالمللي پول و ديگر نهادها، قدرت غرب را در روياروييهايي همچون نزاع با روسيه بر سر اوكراين ضعيف ميكند. نفوذ فزاينده چين در آفريقا، جنوب آسيا و حتي امريكايلاتين ميتواند تلاشهاي امريكا و متحدان آن در موضوعهايي از مقابله كردن با تندروي خشونتآميز تا كاهشدادن آثار تغيير اقليم كماثر كند. به نظر ميرسد تاسيس بانك سرمايهگذاري زيرساخت آسيا توسط چين نقطه عطفي در اين مسير است. لارنس سامرز از مقامات اقتصادي ارشد دولت بيل كلينتون و باراك اوباما گفت تاسيس يك نهاد جديد اقتصادي توسط چين و ناتواني واشنگتن براي جلوگيري از پيوستن متحدان آن به اين بانك نشاندهنده مقطعي است كه امريكا نقش خود را بهعنوان ضامن نظام اقتصادي جهاني از دست داد. سالها بود كه چين تهديد ميكرد نهادهايي براي رقابت كردن با نهادي تحت سلطه غرب مانند صندوق بينالمللي پول، بانك جهاني و بانك توسعه آسيا تاسيس يا حتي واحد پولي خود را بهعنوان رقيب دلار مطرح كند. در سال۲۰۱۰، اوباما طرحي را پيشنهاد كرد كه سهم چين را در صندوق بينالمللي پول از 3.8 به ۶درصد رساند كه البته هنوز از سهم 16.5درصدي امريكا كمتر است. كنگره مانع از اجراي اين پيشنهاد شده است.
در اين حال، وامدهي بينالمللي چين افزايش يافته است. فرد هاچبرگ كه رييس بانك صادرات و واردات است، گفت فقط در دو سال گذشته، بانكهاي دولتي چين ۶۷۰ميليارد دلار وام دادهاند. بانك صادرات و واردات از دهه۱۹۳۰ كه تشكيل شد، تابهحال ۵۹۰ميليارد دلار وام داده است. چين كه ۴تريليون دلار ذخاير ارزي دارد، منابع مالي فراواني براي اعمال قدرت فزاينده اقتصادي دارد. مثلا شي جينپينگ، رييسجمهور چين، قصد دارد وام ۴۶ميليارد دلاري براي اجراي طرحهاي زيربنايي به پاكستان پيشنهاد دهد كه مسيرهاي حملونقل جديدي در آسيا ايجاد ميكند و موقعيت امريكا را بهعنوان قدرت مسلط در منطقه به چالش ميكشد.
كوين رافرتي از مقامات سابق بانك جهاني اخيرا در مطلبي نوشت امريكا راه خود را گم كرده و بهسرعت از ادعاي رهبري مالي، اقتصادي، سياسي و اخلاقي دست كشيده است. وي افزود اين نخستينبار نيست كه اوباما با فصاحت ميتواند حرف بزند، اما هيچ راهنماي سياسي ندارد كه چگونه كار را به انجام برساند. برخي كارشناسان اما نظر ديگري دارند. والتر راسل ميد، استاد دانشكده براد، گفت خيزش چين بهعنوان يك قدرت اقتصادي اجتنابناپذير بود و تاسيس يك نهاد وامدهي رقيب با رفتار بينالمللي اتحاد شوروي و چين كمونيست در خلال جنگ سرد متفاوت است. وي افزود در آن زمان رقباي امريكا سعي ميكردند نظم اقتصادي را كه امريكا و انگليس پس از جنگ جهاني دوم ايجاد كرده بودند، ويران كنند، اما حالا قدرتهاي نوظهور ميكوشند از آن تقليد كنند، هرچند به شكلي ناقص. پيامدهاي نهايي اين فرآيند هر چه باشد، سياستمداران در واشنگتن همديگر را متهم ميكنند. باب كوركر، رييس كميته روابط خارجي سنا، از نظر رافرتي حمايت كرد. وي گفت پارسال طرح تغيير در سهميه صندوق بينالمللي پول را به طرح كمك به اوكراين اضافه كرد، اما اوباما شخصا براي تصويب كردن آن مداخله نكرد. وي گفت طرح جديد كه به رييسجمهوري اختيار آن را ميدهد كه با سرعت موافقتنامههاي تجاري با آسيا و اروپا منعقد كند، بدون توجه كافي كاخ سفيد متوقف ميشود. رهبر مخالفت با اصلاح صندوق بينالمللي پول و بانك صادرات و واردات جب هنسارلينگ نماينده تگزاس در مجلس نمايندگان است. گروه تيپارتي از وي حمايت ميكند. مخالفت با ائتلافهاي بينالمللي تجاري با دموكراتهايي است كه تا مدتي پيش از حاميان رييسجمهور بودند. سناتور تيم كين معتقد است دو دهه جنگ سبب شده است تا عناصري از هر دو حزب توجه خود را به داخل كشور معطوف كنند. وي گفت شبكه مقررات و نهادهاي بينالمللي را امريكا به شكلي خاص ايجاد كرد. اين شبكه چند دهه به تقويت صلح و رفاه كمك كرد. وي ادامه داد امريكا اين شبكه را ساخت، نه بهخاطر منفعت خود بلكه براي منفعت جهان. اينكه ما حالا داريم از نقش رهبري كنار ميكشيم، بسيار مشكلآفرين است.